د افغانستان نامتو سرنده او رباب غږوونکی عبدالرشید سروري چې د استاد ماشیني په نامه پېژندل کېږي له څه مودې راهیسې سخت ناروغ دی او وايي هېچا یې غم نه دی خوړلی.
نوموړی د کابل په وزير اکبر خان روغتون کې له درو مياشتو راهيسي بستر دی. له بي بي سي سره د خبرو پرمهال یې له سترګو اوښکې توې شوې، ویل یې کلونه یې په خپل هنر د ډېرو مجلسونه تاوده ساتل، خو اوس یې د پوښتنې څوک نشته.

اکنون دیگر آن قدح بشکست و آن ساقی نماند

مقدمه :

 نویسنده: استاد شاه محمود محمود

نسل دیروز و پریروز و یا ساده تر بگویم نسل سلطنت محمد ظاهر شاه ، به یاد دارند که نیمه های شب صدای موزیک دسته جمعی به نام « باجه خانه » انها را از خواب شیرین بیدار مینمود و اهنگ « خینه بیاریم » هنوز گوش های شان را نوازش میدهد. عروسی ها مانند امروز مجلل نبود اما در شرایط آنروز ها نیزدشوار و صعب بود . زمین و دوکان به گروی گذاشته میشد در لست روز عروسی برعلاوه هفت دست لباس و خله تی و دهها فرمایش حق و ناحق و افزون با گردبند و دست بند طلا وووو موزیک استاد شیدا و استاد رحیم بخش و هماهنگ نیز دیده میشد اما فرمایش مادر عروس به قلم سرخ نشانی گردیده که اگر برای اوردن خینه دخترم « باجه خانه » نباشد به خدا قسم که از عاروسی و ماروسی خبری نیست . بنا" داماد و پدر داماد باید یک یا دو ماه قبل به مدیریت تنظیفات بلدیه « شاروالی» رفته عریضه می نوشت تا نوبت بگیرد و پول معیه را بپردازد و ادرس خود را بنویسد.

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :

امروزبا وجود شفاخانه ها پر زرق و برق و صد ها داکتر با دیپلوم های رنگارنگ ؛ هنوز مردم ما جهت تداوی به پشاور و اسلام اباد و یا دهلی میروند . اما انهاییکه در اسمان ستاره و در زمین سایه ندارند معلوم نیست چه حال دارند . به خصوص که در شفاخانه ها از پهره دار دروازه تا پیاده و خدمه و نرس و داکتر همه با رشوت آراسته اند .از دوا و نسخه داکتر اصلا" نپرسید . این وضع مرا وادشت تا در جستجوی سیر تاریخی طبابت برایم .

لیکوال: تمهيد الله  (( سيلاني ))

په دې برخه کې د دابي فنونو اړوند موضوعات (معاني، بديع،بيان، قافيه،عروض) په لنډ ډول تشريح کيږي.

د بلاغت علوم:(معاني، بديع، بيان)

په ټوليز ډول دبلاغې علومو بنسټ په ختيځ او لوديځ کې د ارسطو (بوطيقا او رطويقا) اثار دي. تر ارسطو وروسته بيا د سيمسرو په نامه يوبل پوه د (بدعت) په نامه کتاب وليکه او ترهغه وروسته دکنتيليان په نامه بل عالم بيا د (اصول خطابه) په نامه اثر را منځته کړ.

(م س ا) ۱۳۹۵/۱۰/۰۹

برای اولین بار تعمیر تدریسی و لیلیه پوهنتون لوگر به ارزش(۵۳۵۰۰۰۰۰) پنجاوسه میلیون و پنجصد هزار افغانی ، طی دوسال تکمیل و بتاریخ نهم جدی به بهره برداری سپرده شد.
در محفل افتتاح تعمیر تدریسی و لیلیه پوهنتون لوگر "الحاج محمد اکبر ستانکزی" نماینده منتخب مردم لوگر در شورای ملی ، فریده "مومند" وزیر تحصیلات عالی، محمدحلیم " فدایی" والی لوگر، حمیدالله "فاروقی" ریس پوهنتون کابل، ریس و اعضای شورای ولایتی لوگر، رؤسای ادارات دولتی، بزرگان و جوانان ولایت لوگر اشتراک ورزیده بودند.

تصاویری افتتاح تعمیر تدریسی و لیله پوهنتون لوگر

( يونانى واسلامى )

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه: 

لوگر نام ولايتى است در جنوب کابل ، با سابقه در خشان تاريخى وفرهنگى . اين ولايت در طول تاريخ فراز ونشيب هاى زيادى را پشت سر گذاشته است ، و سردى وگرمي، غم هاو خوشى هاى مردم خود را دايماْ در آغوش گرفته است، اين ولايت که هنوز نام اش، محققين ودانشمندان را به خود مشغول داشته است ، که چگونه آنرا ريشه يابى نمايند امروز با نام لوگر گره خورده است.

مقدمه :

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

ولسوالی برکی برک که تا سال 1349 هـ ش مرکز ولایت لوگر بود .یکی از ولسوالی های مهم و بزرگ ولایت است . دریای لوگر از نظر داشتن آب و آبیاری با اضافه جوی ها و نهر؛ مثمر زراعت و باغداری شده است. دریای لوگرکه از کوه های هزاره جات (از ارتفاعات چهار هزار متری ولسوالی دای میرداد و بهسود ) سرچشمه گرفته ؛ در آغاز تا ولسوالی برکی برک آب های موسمی این دریا را پُرآب می سازد؛ اما بعد از ولسوالی متذکره در مسیر خویش کاریز ها و جوی ها متعدد را همراه میگردد .

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :

سرخاب مربوط ولسوالی محمد آغه ولایت لوگر است. روستایی نسبتا" وسیع و شامل دهات و قریه های ذیل میباشد: مزگین، قلعه کندل خان، قلعه پادشاه خان، قلعه خاتول خان، قلعه کوهند، دره، شاکوت، قفک، قلعه انار، درو، سرچشمه، غوچی و الیشه است. کوه های: سرخ کوه، سفید کوه و کوه سلطان سیداحمد کبیر سرخاب را محدود ساخته است. دریای سرخاب که از کوه سلطان سیداحمد کبیر سرچشمه گرفته ؛ سمت جریان آن از شرق به غرب میباشد. مزار متبرک آن همان زیارت سلطان سید احمد کبیر و مزار امام احمد مشهور به گل اخوند زاده ؛ مدرس مدرسه شاهی عصر امیر حبیب الله خان سراج الملة والدین بود .(1)

وزیر محمد ګل خان مومند د افغانستان پخوانی د کورنیو چارو وزیر کله چې مړ شو نو جنازه يي د کرايي کور څخه ووتله نو دې ته وايي په هېواد مین اتل ډېر به راشي خو محمد ګل به رانشي.

محمد گل خان مومند:

محمد گل خان مومند (په انگرېزي: Muhammad Gul Momand) د محمد خورشيد خان زوى، د مومند خان لمسې، د عبدالكريم كړوسې، په خټه وديزى مومند، په وديزو كې حسن خېل و. دې په ۱۳۰۳ هجري سپوږميز كال د کابل د اندرابيو په كوڅه كې زېږېدلى دى.

( 79 سال قبل از امروز )

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

برکی راجان مرکز حکومت کلان لوگر در جنوب لوگر موقعیت داشته و در سال 1880 م یعنی 136 سال قبل حدود 1000 فامیل در آنجا زندگی مینمودند. زبان مردم دری ، پشتو و برکی ( اورمری) بود همچنان چندین فامیل اهل هنود نیز زمین و خانه و دوکان خود را داشتند . برکی راجان در راست دریای لوگر افتاده است؛ یک نیم میل در جنوب برکی برک و به طرف شمال سرکِ وجود دارد که به چرخ و سرک دیگر به جنوب یعنی تنگی وردگ و به طرف غرب و جنوب غرب به کوتل سجاوند مسیر باز میکند .

مقدمه :

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

زرغون شهر یا Zarghun Shar یا زرغون ښار؛ یکی از مناطق زیبا و سرسبز ولایت لوگر است . این روستا در جنوب زاهدآباد ( زید اباد ) متصل سرک بین 69 درجه و 8 دقیقه و 24 ثانیه طول البلد شرقی و 34 درجه و 7 دقیقه عرض البلد شمالی واقع است . (1) 
زرغون شهرولایت لوکر(2) 53 کیلومتر از کابل فاصله دارد. کوتل پیوار را با کابل وصل میکند و شامل 9 قریه و روستا میباشد . در سال 1888 م هنگام سلطنت امیر عبدالرحمن خان 250 خانواده دراین روستا زندگی داشتند.

مقدمه :

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

ولسوالى خروار بین 68 درجه 41 دقیقه 36 ثانیه طول البلد شرقی و 33 درجه 33 دقیقه 58 ثانیه عرض البلد شمالی در ولایت لوگر موقعیت دارد . این ولسوالی در 50 کيلومترى جنوب پل علم موقعيت دارد .در 90 کیلومتری جنوب کابل و 40 کیلومتری شمال شرق غزنی افتاده است . که با ولايات غزنى ، پکتيا و ميدان وردک سرحد مشترک دارد، یا ساده ترگفت که شمالا" به غزنی و غربا" به زرمت و از جنوب به اصطلاح انگلیس ها به لوگر محاط است . انگلیس ها این بخش از لوگر را قسما" ( مملکت فقیر؟) نام داده که اسحله به اسانی از آنجا میگذرد صاحب منصب انگلیسی « اوترام » با سواره نظام و توپ های 9 پونده به ساحه خروار مارش نمود که ارتفاع آن بین 7500 تا 10000 فُت از سطح بحربلندی داشت .

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

بند خروار از حیث متانت و موقعیت و فراخی کاسه بند در جمله بند های درجه اول میباشد. این بند در یک تنگی قرار دارد و طول حصه تحتانی آن 20 متر و ارتفاع آن 30 متر و طول حصه فوقانی آن 250 متر معین شده است . چنانچه از روی نقشه آن معلوم میشود طرفین تنگی مذکور سنگلاج بوده برای تعمیر بند خیلی مناسب است .متن بند از سنگ تعمیر گردیده است ولی آن بدنه بند که رخ به آب و متصل به آب است به عرض دو متر و پنجاه سانتی متر پخته کاری شده است و مخلوطی مصالح آن چونه، سمنت و سندله و ریگ است که علاوه برآن جهت منع نفوذ آب به اندازه پنجاه سانتی مترورق سمنتی دیگر نیز دارد.

عبدالله عبدالله او معلم عطا د قوماندان رسول په فاتحه کې یو بل ته لاس وراچولی دی خو احمد ولي مسعود او صلاح الدین رباني یې ترمنځ شوي او سره خلاص کړي یې دي.‌
ویل کیږي چې د عطا او عبدالله تر منځ‌ د هغو پیسو په سر ستونزه راولاړه شوې چې عطا د عبدالله په کمپاین کې لګولي او اوس عطا په عبدالله باندې د غلا تور لګوي.‌
په عکس کې ښکاري چې د ټلوالې دغه دواړه مشران له خلاصي وروسته هم یو بل ته سره برګ دي.‌

د لوګر د محمدآغې ولسوالۍ د زرغون ښار په کلی کې د ماین چاودنې له مله ۱۳ تنو مرګ ژوبله واوښته.
د محمدآغۍ ولسوال نصیر احمد امین وايي چې دغه چاودنه نن شاوخوا یولس بجې د یادې ولسوالۍ په زرغون ښار سیمه کې د ملکي وګړو پر یو سراچه ډوله موټر شوې چې له امله یې ۱۳ تنو ته مرګ ژوبله اوښتې.
 د محمدآغې ولسوال وايي په دغه پېښه کې د پنځو میرمنو په ګډون پنځه ماشومان او یو سړی وژل شوي او دوه تنه نور ټپیان دي.

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

ولسوالی بره کی برک که با داشتن 329 کیلومتر مربع در ولایت لوکر موقعیت دارد مردم آن به زراعت اشتغال داشته وجمعیت آن در سال 2006 میلادی، 78063 نفر اعلام شده است. این ولسوالی ازطرف غرب به سیدآباد وردگ، شمال و شرق به پل علم و از طرف جنوب به ولسوالی چرخ محاط میباشد. این ولسوالی دارای 168 قریه و قلعه بوده است. از قبیل:

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

ولسوالی خوشی 477 کیلومتر مربع وسعت داشته و ازطرف غرب و جنوب به پل علم، و از طرف شمال به محمد آغه، و از شرق به ولسوالی ازره، و جنوب شرق به سید کرم محاط است . این ولسوالی بیشترازپانزده قریه و قلعه دارد؛ که 5 تای آن بیشتر از 500 نفر نفوس داشت . نفوس آن در سال 2006 م به 15127 نفر و به گمان غالب فعلا" 25800 نفر میباشد. قریه ها و قلعه ها عبارتند از :

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :

زمانیکه نام چرخ را در اذهان خویش می پرورانیم ؛ اسمای مولانا یعقوب چرخی، قطب الدین ، سپه سالار غلام حیدر خان و پسران او غلام نبی خان چرخی، غلام صدیق خان چرخی و چندین مبارز دیگر تداعی میگردد. 

اما ظاهراً نام‌ شهر همان‌ كلمه اوستایی ( Caxra ) بوده که امروز به کلمه دری‌ چرخ‌ همسان است .و دربرخی‌ منابع‌ به‌ صورت‌ جَرْخ‌ هم‌ ضبط‌ شده‌ است‌ (رک : به ابن‌بطوطه‌، ج‌1، ص‌ 398) . در 366 هـ ق، حوالی‌ چرخ‌ نبرد گاه‌ سبكتگین‌ و كابلشاه‌ بوده‌ است‌ (منهاج‌ سراج‌، ج‌ 1، ص‌ 227). در اوایل‌ قرن هشتم‌، ابن‌بطوطه آنجا را قریه‌ای‌ بزرگ‌ با باغهای‌ فراوان‌ و میوه‌های‌ نیكو وصف‌ كرده‌ است‌ كه‌ نماز جمعه‌ در آن‌ شهر برگزار می‌شد.

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

این ولسوالی 770 کیلومتر مربع مساحت داشته و احصاییه سال (؟) نشان میدهد که نفوس این ولسوالی از 8630 تا 9510 نفر محاسبه شده است . اما احصاییه دولتی در سال 2006 م جمعیت این ولسوالی ا به 14550 نفر اعلام نموده است (1). این ولسوالی از طرف جنوب غرب به ولسوالی خوشی، و از طرف شمال غرب به ولسوالی محمد آغه، و از جانب شمال به ولسوالی حصارک ولایت ننگرهار و از طرف شرق به شیرزاد و از طرف جنوب به جاجی محاط است . این ولسوالی 32 قریه دارد که چهار قریه آن بیشتر از 500 نفر نفوس دارد .

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

کلنگار جمعا" با پل علم که مرکز ولایت است دارای 1056 کیومتر مربع وسعت دارد و نفوس آن قبلا" بین 23860 تا 48 5415 نفر میرسید . اما جمعیت آن در سال 2006 میلادی، 88886 نفر اعلام شده است از طرف غرب به برکی و چک وردک،از شمال به محمد آغه و از شرق به خوشی و جنوب شرق به سیدکرم وگردیز و جنوب غرب به چرخ محاط و محدود بود. کلنگار در حدود بیشتر از129 قریه و دهات و قلعه بود بیشتر ازسی قریه آن بالای 500 نفر نفوس داشت.