نویسنده: استاد شاه محمود محمود

امروز با تاسف خبری وفات یکی از استادان تاریخ معاصر افغانستان پوهاند محمد حسن کاوون کاکړ را خواندم . سخت متاثر شدم او استادم بود و ما همکارش . سال 1355 هـ ش تازه از امریکا برگشته بود و برای ما که صنف چهارم تاریخ و جغرافیه بودیم ؛ تاریخ معاصر افغانستان را تدریس می نمود. اطوار و طرز بیان شان مختص به خودش بود . توجیه و توضیح کلمات را با ادبیات بسیار بلند همراه داشت . به همان اندازه به زبان پشتو مهارت داشت زبان دری را بیشتر از آن خوب حرف میزد و خوب مینوشت . انگلیسی را به سطح فرا گرفته بود که دراین زبان کتاب مینوشت . دردا و دریغا امروز دنیای فانی را وداع گفت . روح اش شاد و یادش گرامی باد.

انالله و انا الیه راجعون

 شناخت پوهاند محمد حسن کاکړ:

 پوهاند محمد حسن کاکړ در سال 1312 هـ ش = 1933 م در قریهء دیوه ولایت لغمان در یک خانواده متوسط الحال چشم به دنیا گشود. پدرش در علوم دینی وارد و شغلش ماموریت حکومتی و پدرکلانش عالم دین و مفتی بود . کاکر در خورد سالی پدر را از دست داد و تحت سرپرستی عم خویش عبدالسلام اخندزاده که در مرکزحکومت ماموریت داشت ، قرار گرفت . طفولیت را در قریهئ دنده سپری نمود و بعدا" مکتب را در تیگری و سپس در مرکز حکومت درس خواند .

کاکړ 9 سال تعلیم را در ولایت لغمان و سال نهم را در لیسه احمدشاه بابای قندهار و صنوف دهم و یازدهم را در دارالمعلمین کابل به پایان رسانید و صنف دوازدهم را در لیسه غازی به درجه بکلوریا فایق شد.

استاد کاکړ چهارسال در پوهنحی ادبیات و علوم بشری در شعبه تاریخ و جغرافیه تحصیل نمود و پایان نامه تحصیل خود را به نام « سیستم سیاسی بریتانیه » به زبان پشتو تحریر نمود. بعد از فراغت تحصیل ؛ عضو پشتو تولنه و مدیر مجله کابل مقرر شد. ( 1336 هـ ش = 1957 م) در آنجا رساله « گورگی درباره ادبیات» را از متن انگلیسی به پشتو ترجمه کرد و از طرف آن مؤسسه طبع و انتشار یافت.

در سال 1340 هـ ش = 1961 م غرض تحصیلات در رشته ادبیات در پوهنتون لندن به تحصیل پرداخت اما در آنجا بعد از مدتی در رشته تاریخ تحصیل نمود و دیپلوم ماستری خود را M.Phil به دست آورد. پوهنتون کابلغ دیپلوم او را « فوق ماستری» قبول نمود. تیزس وی دراین دوره « تحکیم قدرت مرکزی افغانستان در دوره امارت امیر عبدالرحمن خان» بود.

در سال ( 1350 هـ ش = 1971 م ) اثر فوق الذکر به نام « افغانستان تحقیق در باره انکشافات سیاسیت داخلی » در لاهور طبع گردید .

استاد کاکړ بعد از مراجعت به وطن در پوهنحی ادبیات و علوم بشری در دیپارتمنت تاریخ و جغرافیه به تدریس پرداخت . بعدا"برای ادامه تتبع و انشا تیزس داکتری از طریق سکالرشپ فولبرایت در مرکز مطالعات شرق میانه در پوهنتون پرنستن به حیث مهمان محقق به تتبع پرداخت و از آنجا به پوهنتون هاروردرفته و تیزس دکتورای خود را به نام « حکومت و جامعه افغانستان در دوره امیر عبدالرحمن خان» نوشت و برای دفاع آن به پوهنتون لندن که قبلا" در آنجا ثبت نام کرده بود ؛ رفت. این تیزس در سال 1358 هـ ش = 1979 م در پوهنتون تکساس طبع گردید.

پوهاند کاکړ در سال 1355 هـ ش = 1976 م به وطن برگشت به تدریس تاریخ معاصر افغانستان پرداخت، اما در سال 1361 هـ ش = 1982 م زندانی شد تا اینکه بعد از پنج سال در سال 1366 هـ ش = 1987 م از زندان رها و مجددا" به تدریس اغاز نمود.

بالاخره نتوانست با شرایط وقت سازش نماید در سال 1366 هـ ش = دسامبر 1987 م از وطن خارج و دیار هجرت را پیش گرفت. اولا" به پشاور و از آنجا عازم ایالات متحد امریکا شد . (1) 

استاد کاکړ با مریم ازدواج نموده وثمره ادواج شان دو پسر و سه دختر است پلوشه، وژمه ، کاوون، خوژه و سباوون .

تالیفات و تراجم استاد کاکړ :

1 - افغانستان مطالعهء انکشاف سیاسی داخلی، 1880 - 1896 م ، لاهور، 1971 م « به زبان انگلیسی»

2 -حکومت و جامعهء افغانستان در دوره امارت امیر عبدالرحمن خان، 1880 - 1901 م ؛ پوهنتون تکساس، 1979 م « به زبان انگلسی»

3 - افغان و افغانستان، چاپ اول ، پوهنتون کابلف 1357 هـ ش، چاپ دوم پشاور، نویسنده گان آزاد افغانستان، 1988 م

4 - تاریخ څه ته وایی؟ از « اچ کار » ترجمه ؛ کاکړ، پوهنتون کابل، 1969 م ( به زبان پشتو)

5 - د کابل سلطنت بیان ، الفنستون، ترجمه : کاکړ، اکادمی علوم افغانستان، کابل ، 1981 0 1984 ، ( به زبان پشتو)

جنگ دوم افغان و انگلیس؛ پشاور ؛ محاذ ملی افغانستان، 1989 . ( به زبان دری)

6 - سازش ژینو در باره افغانستان، پشاور، اتحادیه نویسنده گان افغانستان ازاد، 1988 م ( به زبان پشتو) ( 2) 

7 - وطن ته یوسفر، طالبان او اسلامی بنست پالنه ،

8 - د پاچا امان الله واکمنی ته یو نوی کتنه، دانش ، پشاور، 1384 .

9 - د سرطان کودتا د افغانستان د اوژدی بی ثباتی پیلامه ،حسن کاکر،

10 - پشتو؛ افغان او افغانستان، انتشارات دانش، پشاور، 2011 م

11 - د پوهنی فلسفی بنستونه ؛ از جورج نیلر، ترجمه حسن کاکړ ، د افغانستان کلتوری ودی تولنه - جرمنی، 1381 هـ ش .

12 - دثور کودتا او دهغی ژوری پایلی، دافغانستان د ودی تولنه - جرمنی ، انتشارات اسد دانش، پشاور، 2010 .

همچنان چندین جلد کتاب دیگر به زبان های دری ، پشتو و انگلیسی مطبوع و غیر مطبوع دارند .

زیر نویسها :

1 - کاکړ - محمد حسن کاوون، جنگ دوم افغان و انگلیس، پشاور، محاذ ملی افغانستان، 1984 م، ص 150 - 156 . همچنان رک : محمود - شاه محمود، تاریخ نویسی در افغانستان،1377 هـ ش، ص 488 - 494 .

2 - محمود - شاه محمود، تاریخ نویسی در افغانستان،1377 هـ ش، ص 488 - 491 .