مقدمه :

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

در شرق کابل تپه مستطیل شکل غربا" و شرقا" قرار دارد. این تپه در حقیقت بین بالاحصار و چمن حضوری و کوتل یک لنگه موقعیت داشته به دو طرف آن سید نورمحمدشاه مینه ( کارته نو) رحمن مینه و مکروریان اول، سمنت خانه و قلعه زمان خان ؛ محل های مسکونی را تشکیل میدهند در گذشته های نه چندان دور؛ در روزگار امیر حبیب الله خان سراج الملة والدین میله نوروز و جشن سال نو بنام ( جُبُه) در جنوب این تپه در ساحه سیاه سنگ برگزار میگردید .

  آنچه که این تپه را در دوره کوشانی و بودایی ارزنده ساخته بود همانا موجودیت معابد بودایی بود چنانچه در ماه جون 1933 م = جوزای 1312 هـ ش در دو نقطه این تپه دو معبد بزرگ بودایی و مجسمه بزرگ بودا ( اتوا) کشف گردید که از نظر جسامت و هنر بزرگترین هیکل بودایی موزیم کابل را تشکیل میداد . همچنان صد ها سکه طلایی و نقره یی از این تپه بدست آمده است . مسکوکات معمولا" سلطه و قدرت یونانو باختری را نشان میدهند . دیگ های گلی مملو از مسکوکات یونانی ثروت معنوی گرانبهای بود که از این تپه بدست امد این سکه ها در یک روی آن شکل بوم و در روی دیگر آن چهره دختر زیوس رب النوع یونانی و حامی آتن ضرب زده شده است. امکان دارد از بقایای گنجنیه های اسکندر مقدونی باشد . (1) 

از مآخذ که به دسترس من قرار دارد فکر میکنم مرنجان نام جدید است . قبلا" این تپه را « تپه سیاه سنگ » می نامیدند. نقشه های انگلیس ها هنگام تجاوز اول و دوم بدست امده به همین نام تپه سیاه سنگ نشانی شده است . ضمنا" جشن ولیعهدی شهزاده عبدالله جان فرزند امیرشیرعلی خان نیز با همین نام آراسته شده بود و بالاخره جشن نوروز و یا « جُبُه » نیز در پای تپه سیاه سنگ برگزار میگردید .

در حالیکه با دیدن ظاهری تپه ؛ مجموعه از گورستان های قدیم و جدید را نمایش میدهد. مقبره محمد نادرشاه و خانواده او با زیبایی اعمار شده است با وجودیکه جنگ های کابل قامت اش را فرو ریخت اما امروز دوباره اعمار و ترمیم گردیده است . در جوار آن مقبره ویرانه سلطان محمد خان طلایی قرار دارد . که تا امروز دانشمندان در مورد آن کمترحرف زده اند. و یا اینکه بنده حقیر در مورد آن نخوانده ام . همچنان در زمان حاکمیت 7 ثور ؛ هزاران نفر جوان در بلندی این تپه دفن شدند ؛ تا جاییکه تپه نادر خان ( تپه مرنجان) به تپه شهدآ شهرت یافت .

سلطان محمد طلایی و خانواده :

سلطان محمد طلایی پانزدهمین فرزند سردارپاینده خان « سرفراز خان » وزیر اعظم تیمورشاه درانی و زمانشاه درانی بود. سلطان محمد طلایی به سال 1795 م از خانم سوم پاینده خان از قوم الکوزایی در کابل متولد گردید . او برادر سکه یارمحمد خان ، عطامحمد خان ، پیرمحمد خان و سید محمد خان بود که به برادران پشاوری شهرت داشتند . در زمان شاه محمود سدوزایی والی پشاور و در گیرودار عروج بارکزایی ها و تاج بخشی فرزندان سردار پاینده خان ؛ اولا" منحیث حاکم کابل ؛ بعدا" حاکم پشاور و کوهات و حتی حکومت قلعه رهتاس را داشت . ( 1827 - 1834 م ) 

یارمحمد خان دارنده اسپ لیلی در سال 1239 هـ ق و عطامحمد خان در سال 1244 هـ ق وفات نمودند و در مقبره شیخ حبیب در پشاور مفون اند و پیرمحمد وفات در سال 1288 هـ ق محل دفن قلعه فیروز کابل و سید محمد وفات درسال 1277 هـ ق محل دفت زیارت حضرت جی قندهار میباشد . (2)

سلطان محمد خان طلایی شخصیت به خصوصی داشت اموال دنیا را سرهم انباشته و با زیب و زیور طلا خود را اراسته بود . به همین منظور لقب طلایی یافت . الکساندر برنس در خاطرات خود مینویسد که سلطان محمد طلایی بیش از سه صد مهمان همیشه در دسترخوانش غذا میخورد و ثروت و قدرت فراوان داشت . مردی بود بیشتر زن داشت شانزده بار ازدواج نمود و 51 پسر و 36 دختر از خود به جا گذاشت . 

خانمهای موصوف از هر قوم و قبیله بود : زن اول؛ حاجی باشی ، دوم ؛ خانم پوپلزایی، سوم ؛ خانم قزلباش، چهارم ؛ خانم پوپلزایی، پنجم؛ خانم باجوری، ششم ؛ خانم بارکزایی، هفتم؛ خانم بنگشی، هشتم ؛ خانم پوپلزایی، نهم ؛ خانم سدوزایی، دهم؛ خانم عرب خیل پشاوری، یازدهم؛ خانم قاضی خیل، دوزادهم؛ دختر نصرالله خان، سیزدهم؛ خانم کابلی، چهاردهم ؛ خانم قزلباش، پانزدهم ؛ خانم نورزایی و شانزدهم ؛ خانم قزلباش .

مقبره سلطان محمد طلایی :

سلطان محمد طلایی در سال1278 هـ ق = 1861 م وفات نمود و در تپه مرنجان کابل دفن گردید . فرزندانش مقبره باشکوهِ بالای قبر موصوف اعمار نمود و تصویر دست داشته نشان میدهد که زمانی حاجتمندان بیشماری به زیارت آن میرفت .

در زمان محمد ظاهر شاه که خود یکی از« نتیجه هایش » بود و دهها فامیل مربوط این خانواده در کابل در قدرت بودند و برخی انها تا مقام صدارت و وزیر و دهها مراتب نظامی و ملکی رسیده بودند با تاسف هیچکدام آنها در مورد این مقبره که یکی از آثار تاریخی بوده؛ هرگز توجه نکرده اند. تصویر که ازاین مقبره بدسترس ما قرار دارد زیبایی این تربت را بخوبی نشان میدهد.

برخلاف درچند دهه قبل؛ محلِ بود؛ که اوباشان شهر و دههای دیگر برای دود کردن چرس و قماربازی به آنجا رجوع میکردند. 

قبر سلطان محمد طلایی در محوطه سرپوشیده و کناره های با نقش و نگار و تذهیب همراه بوده است و به طرف چپ دروازه دخولی مقبره صفه ای وسیع قرار داشت . امروز اطراف قبر اشغال و غضب شده و خانه های خودسر آباد گردیده است . درحالیکه این تپه بخشی ازمراکز باستانی بوده و ریاست باستان شناسی از آن جا باید نظارت مینمود . ضمنا" بخش وسیع تپه جز ملکیت وزارت دفاع میباشد که در امتداد سیدنورمحمدشاه مینه دهها انبار مهمات و سلاح نظامی قرار داشت که با تاسف در روز های اول امدن مجاهدین به کابل از طرف گروه های حاکم برکابل چور و چپاول گردید. و اطراف تپه را برخی ملکیت میراثی دانسته اشغال و بلند منزل و صد ها منزل مسکونی اباد ویا به فروش رسانیده اند .

امروز قبل از اینکه این پست را خدمت هموطنانم میفرستادم توجه ام را تصویری دیگری جلب نمود که ترمیم و ابادی قبر سلطان محمد طلایی را نشان میدهد . با وجودیکه با مقابله تصویر اصلی ، ساختمان فعلی هرگز مانند مقبره اولی نیست اما جا دارد که بگویم حداقل از انهدام آنی و فوری جلوگیری نمودند. هنوز نمیدانیم با نقش و نگار داخل و بیرون مقبره چگونه رفتار کرده اند.

زیر نویسها :

1 - عارض - غلام جیلانی ، شهر کابل در طی قرون، پشاور، 1381 هـ ش ، ص 38 - 39 .

2 - شکارپوری - منشی عطامحمد، تاریخ تازه نوای معارک، تصحیح و حواشی و تعلیقات؛ پوهاند عبدالحی حبیبی، ص 794 .