نویسنده: استاد شاه محمود محمود

محمدآغه یکی از ولسوالی های بزرگ ولایت لوگر است . در داستانهای فولکلوری آمده است که دو برادر بنام جمال آغه و محمد آغه از باشندگان ولایت غزنی عزم سفر نمودند محمد آغه در لوگر و جمال آغه در ولایت کاپیسا مسکن گزین شدند . این ولسوالی 1017 کیلومتر مربع مساحت دارد. و در حدود 35 کیلومتر از ولایت کابل فاصله دارد . مردم زراعت پیشه و مختلط از اقوام مختلف است . نفوس آن قبلا" به 20900 نفر بود. در سال 1990 نفوس این ولسوالی را به 57690 نفر محاسبه نموده اند . محمد آغه از جنوب غرب به پل علم ، و از طرف غرب به نرخ میدان شهر و شمال به چهارآسیاب و خاک جبار، از طرف شرق به ازره ، و جنوب به خوشی محاط است . این ولسوالی شامل 73 قریه و قلعه میباشد .

 قریه گمرانی، قلعه انور، نیازی، دوران خیل، غندی، شیرافغان، میرگی خیل، نظرخیل، حسین خیل، غلام حیدرخان، قلعه خانجان، قریه شیرازه، کندواله، قریه کبخ، کمال خیل، نظر خیل، قریه ده نو، باغ سلطان، دیوالک، شکارتی خیل، سرخ آباد، قلعه شیخک، وزیرستان، قوم هزاره، هزاره، شادی خان، تنگی واغجان، زرغون شهر علی خیل، قلعه دلیل، قلعه شاهی، قلعه دولت، محمدآغه، میرزا خیل، کتب خیل، قلعه جرنیل، پل قندهاری، خواجه داخیل، گوتگی، گولی خیل، خادوخیل، کیشنی، شاه غاسی، غزنی خیل، قلعه وزیر، سلام خیل، سیاه کوه، مغول خیل ، شکار قلعه، زید اباد، دشتک ( لوی کلا)، قریه عینک، اب پران، احمدزایی، سید میر قلعه احمدزایی، سنگرخیل گران، تاج خان، قلعه بهادر خیل، سفید سنگ، اب بازک، تاریگوت، سیاه بینی، قلعه نذیر، قریه قلی، لنگر،غال دره، کاریز، سرخ آب، دره سرخ اب، رحیم آباد، قنات ملک ، بنی شیرافغان ( بینی شیرافگان) ، گل محمد، بهایی جان کور، پچی، عبدالرحمن، باووخیل، گارگاو، بیکو، نیازگل، محمد خیل، لوپک، دو راو، دارا، شاه توت، کُپک، شگور، زاره کلا، چمبو، قلعه پادشاه، مزگین، غوچی، داردار، حیرت خان کلی، ملک خیل، ده میانه، ده مانکی، لاشکن خیل، قلعه شاهسوار، احمدزی، میر کاریز، سورکاریز، کاریز گلی، سعادت خیل، کیشم کلا، بوری خیل، شاسته زیداباد،سری پل، قلعه ملا امان، قلعه مله گی، ملا بهادر، قلعه سید، زکریا خیل، ناری کوت، کوچیانی کلی، اخوند زاده خیل، سرکلی، کنج، نظر کلا، الکوخیل، اسرا تنگی، باغ، کلا گی، کاگی، شینکی، ذاخیل، قلعه مارا، تارورسک، میرجان کلی، چناری، بورگ، پنه مای، داگ کلا، پاری کلا، لندی کلا، باری خیل، پانده خیل، گرگ مایان و چینو سر، شش قلعه، کاریز سید، مله خیل، ظلی خیل، منی درخ، گزی، دربند، قلعه ناظر و قلعه ملک .

مراکز تاریخی و معادن ولسوالی محمد اغه :

ولسوالی محمد آغه یکی از محلات باغ دار ولایت لوگر است . قبل از ویرانی و فرار و مهاجرت مردم ؛ باغ های سیب آن شهرت داشت . همچنان منابع طبیعی سنگ کرومیت و مس ؛ مشهور بنام مس عینک لوگر در این ولسوالی در دامنه سیاه کوه یا تور غر قرار دارد. معابد بودایی عینک یکی از مشهورترین عبادتگاه بوداییان بوده است . آثار کشف شده تا حال نشان میدهد که این معابد از غنی ترین نیایشگاه های دوران کوشانی به شمار میرفت . بند آب بزرگ سرخ آب نيز در اين ولسوالى موقعيت دارد و میدان هوایی که قبلا" نظامیان از آن استفاده میبردند دراین ولسوالی موجود است . در زمان جمهوری محمد داوود خان فیصله شده بود تااین میدان را انکشاف داده و میدان هوایی مدرن ملکی اعمار نمایند.

جوی ها و نهر های ولسوالی محمد آغه :

این جوی ها که عموما" از دریای لوگر سرچشمه میگیرد افزون بر کاریز های است که قبلا" از آنها نام برده شده است . جوی ها عبارتند از : جوی کیشم، جوی شیرافغان یا شیرافگان، جوی خوشحال، جوی سفید سنگ، جوی رحمت آباد، گوی شینکی یا جوی نار و جوی محمد آغه .

معفی جوی ها به همکاری اسدالله جان غمخوار میباشد تشکر برادر عزیز.

نوت : هموطنان عزیز آنچه که در این نوشته کمبود و اشتباه دیده میشود لطفا  در تزیید و اصلاح آن بنویسید ضمنا" تقاضا برده میشود تا درمورد قلعه ها و قریه ها و جوی ها و آسیاب ها معلومات خویش را ضمیمه نماید .

د محمد آغې ولسوالی