شهرها و حصارهای افغانستان

مقدمه :

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

شهر های و حصار های افغانستان حد اقل دو هزار وپنجصد سال قدامت تاریخی دارند . حصار تاریخی با داشتن بارو و دیوارها بلند و بلندتر و گذرهای پیچ در پیچ ؛ مقاومت و استادگی انها را نشان میداد. این شهر ها که توسط دیوار های عریض و با ارتفاع نسبتا" بلندی محاط بودند ؛ قصرها و محله های دبیران و وزیران و گذرهای باریک و کم عرض و خانه و کاشانه یی مردم عوام با مراکز اعتقادی آنها چون آتشکده ، بتکده و معابد و پرستشگاه و بالاخره مساجد و مدارس و محله های داد و سُتد و اهل کسبه و در پایان گوشه های فقزآ و بینوایان به نظر میخورد .

 شواهد تاریخی بر بقایای فرو ریخته شهرهای کوشانی - یونانی و یونانو باختری و کابلشاهیان وبوداییان و دهها حصارهای غزنوی، غوری، سلجوقی و خوارمشاهی نشان دهنده عظمت و بزرگی این شهر ها را میرسانند. 

امروزشهرهای چون کابل ، بلخ ، هرات، غور، غزنی، بدخشان ، آی خانم ، گردیز، جلال اباد، نیشابور، مرو، طالقان ، نسا ، جوزجان یا گوزگانان ، ابیورد، بخارا، سمرقند، سرخس ، فراه ، نیمروز، رخج ، قندهار، قلات ، فراه ، بامیان ، پوراشاپورا، لشکرگاه ، پوشنج ، بادغیس و بُست و همه آبادیها و شهرهائی که در فواصل میان شهرهای نامبرده قرار دارد تا دریای آمو و ماورای آمو به خصوص در مسیر راه ابریشم و مسیر دریای کابل راه ادویه ودو طرف دریای هلمند ازمندیگگ تا شهر سوخته و سیستان ؛ نمادی از شهر های تاریخی است که قرن ها با برج و بارو استوار قد افراشته بودند. چنانچه استرابو جغرافیا نگار ومؤرخ یونانی براساس نوشته ارا توستینس حدود وثغورآریانا قدیم وبه همین گونه بطلیموس وبیلو ولایات آریانا تاریخی را به هفت ولایت این چنین نامگذاری نموده اند : مارجیانا ( حوزۀ مرغاب)، بکتریانا ( بلخ وبدخشان)، هریوا ( حوزۀ هرات )، پاروپامیزاس ( حوزۀ کابل وهزاره جات )، درانجیانا ( حوزۀ سیستان )،اراکوزیا ( حوزۀ ارغنداب )، گدروزیا ( حوزۀ بلوچستان ). ( 1) 

دریغا که این قامت و استادگی با چشم طمع خود و بیگانه یکی بعدی دیگری فرو ریخت . از سکنه خالی و متروک گردید. ندرتا" برخی جان به سلامت برده ؛ تا یادگار آنان را درج صفحات تاریخ نمایند و برای ما به میراث گذارند. اما این فروریختگی چنان که می نماید ساده و آسان نبوده است .متجاوزان و اشغالگران ماه ها و سالها عقب دیوار ها می ماندند .بعضا" شکست خورده اما ندرتا" شهر ها را فتح ، مردم آنرا قتل عام نموده و حصار ها و بارو ها را از بیخ و بن ویران و تخریب می نمودند . بنا" با خود دهها داستان ناگفته و ناشنیده را به تاریخ می سپردند .

اکثر این حصار ها و شهر ها با وجودیکه ناظر کشتار هزاران انسان بی گناه و آغاز قدرتمندی وتاج و تخت صد ها شاه و سلطان و حرم بود؛ برخلاف شاهد غارت گنجینه ها و خزاین و دفاین گرانبها نیز بودند که متجاوزان و غارتگران با خود به یغما میبردند . دهها شهرو پایتخت و مراکز سلطنتی با دیده های خونین ؛ راصِد کشتارهای دستجمعی ، کله منارها، مهاجرت و بدبختی مردم خویش همچنان بودند؛ و حصارها بدون انکه اشک بریزند ؛ دیوار ها و کاخ ها و سنگواره های خویش را در حال ویران شدن و فروریختن نظاره میکردند .

متجاوزان از شرق و غرب و شمال و جنوب هر چند سالی پی غارت و سرنگونی این شهرها لشکرو سپاه آورده و جهت نابودی آن از هیچ ظلم و تعدی دریغ نمی کردند. با وجود مقاومت های سرسختانه که خاصه مردم این سرزمین است؛ بعضا" چند ماه و یا چند سالی مقاومت مینمودند و بالاخره اگر موفق هم می شدند دیگر رونق گذشته را نداشتند اما اکثرا" ویران و نابود میگردیدند.

این بحث شامل ( ) فصل بوده وکوشش به عمل آمده تا شهر ها و حصار های کشور خویش را با وسعت و پهنای دوهزارپنجصد سال به معرفی گرفته تا این داستان ناخوانده مورد توجه و خوانش شما هموطنان قرار بگیرد. تلاش میگردد تا نقشه ها و تصاویر این همه شهر ها و حصارها تا حدود امکان خدمت شما عزیزان تقدیم گردد. تمنا برده میشود آنچه گردآمده ؛ با وجود آنکه مختصر است ؛ امیدوارم بهای بزرگی از شما داشته باشد.

( ادامه دارد)

نوت : این سلسله آغاز کتابی خواهد که در آینده به همکاری و نظریات شما هموطنان و دوستان عزیز تکمیل خواهد شد. ضمنا" برخلاف معمول « مقدمه» که باید بعد از ختم کتاب نوشته شود در آغاز خدمت شما ارایه گردیده است .

زیر نویسها :

1 - یمین، پوهانددکتور محمد حسین، افغانستان تاریخی، پشاور، 1380، ص 10