نشمين گـــــرفت از سکاوند کـــوه

همى دارد از رنج گيتى ستوه (1)

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

سجاوند یا سکاوند در ولسوالی برکی برک ولایت لوگر قریه است بین 68 درجه 47 دقیقه 42 ثانیه طول البلد شرقی و 33 درجه 54 دقیقه و 15 ثانیه عرض البلد شمالی واقع است . ( 2) در لغت نامه برهان قاطع سکاوند یا اسکاوند را کوهی نامیده نزدیک بسیستان ، و معرب آن سجاوند است. (فرهنگ برهان ) و برخی آنرا سکاوند گفته و آن نام قریه ای است بروستای غزنین و معرب آن ساوند است. (فرهنگ آنندراج ): ودر تاریخ سوی قلعه سکاوند بردندش و پس از آن نیز ندیدندش . (3 ) در مجمل التواریخ در مورد نریمان نیای بزرگ رستم قهرمان اسطوره‌ ای شاهنامه که از نسل گرشاسپ بود امده که ؛ نریمان را ناگاه بحصار سکاوند سنگی بر سر زدند، خفته و بکشتند. (4).

  سجاوند بین غزنی و لوگر و گردیز موقعیت دارد و یکی از شهرهای تاریخی افغانستان است این منطقه تاریخی در پانزده کیلومتری جنوب غربی ولسوالی برکی برک و هفتاد کیلومتری جنوب ولایت کابل و به طرف غرب سرک عمومی کابل گردیز قرار دارد . موجودیت تاریخی سجاوند بود تا بطلیموس یونانی را به آن واداشت که از وی در تاریخ خویش نام ببرد و چینیان و مؤرخین عرب ازآن به کرات نام برده اند .و آنهم موجودیت یک معبد بزرگ که باعث شهرت زیاد سجاوند گردیده است . هیوان تسانگ چینی شخصا از آن دیدن نمود و محمد عوفی در جوامع الحکایات و مؤلف ناشاخته حدود العالم من المشرق والمغرب خاطرات و یادداشت های در مورد این شهر ومعبد آن دارد .موًلف حدودالعالم من المشرق الى المغرب در ذکر سخن اندر ناحيت حدود خراسان از دو شهر استاخ (؟) وسکاوند ياد کرده مى نويسد: دوشهرا ند خرد بردامن کوه نهاده وسکاوند را حصارى است محکم وجاى بسيارکشت وبرز است. ( 5) 

ابي اسحق ابراهيم ابن محمد الاصطخري ( قرن 3-4 هجري) که در نگارش کتاب مشهوري خود مسالک المما لک تفصيلات حصص الاسلامي را مد نظر قرار داده، و حصص المسلمان ناشده افغانستان را بلاد کفار و هند مي شمارد، و آن ولايات نيشاپور مرو، هرات، بلخ، باميان، غرجستان، تخارستان، و غور را جزٌ خراسان. و بلاد بسغورفند( شايد غوربند) سکاوند( سجاوند-لوگر) کابل، لجرا، ( شايد نحراو) فراوان( پروان) پنجهير(پنجشنر) را داخل عمل باميان قيد مي کند. ( 6) 

مسعودی سجاوند را از مربوطات تسوکویوتا یا غزنی میداند و یک از محلات ارزشمند تاریخی لوکرنا (لوگر) محسوب میګردد . بنابر گفته محمد عوفى يکى از دانشمندان دوره غورى این معبد را از قرن ششم تا قرن نهم میلادی با عظمت و جلال؛ پیروان خودرا داشته است و کابل شاهیان و رایان کابلی وبعدا یفتلی ها از پشتیبانان سرسخت این معبد بودند چنانچه در سکه های یفتلی نام سکاوند دیده میشود این سکه در حقیقت میرساند که شاهان یفتلی آتش پرست بوده و معبد زونا یا شونا را مورد تقدیس خویش قرار میدادند .محمد عوفى موقعيت لوگر را در لباب الالباب چنين مى نويسد: لهوکر موضعى به غزنين وسجاوند از مضافات لهوکر غزنين است.( 7) 

بنابر نوشته های مرحوم احمدعلی کهزاد معبد شونا سجاوند و معابد گندهارا به هم ارتباط نزدیک داشت و برهمنان هندویی این معبد را مورد احترام و نیایش خویش قرار میدادند . ناگزیز باید بنویسیم که آتش پرستان هندویی کشورمان ، روابط با آریایی هایی قلب افغانستان که سوریا و مهر و رودرا ، سوتری ومیترا را پرستش مینمودند و از آنها متاثر گردید ه بودند ؛ داشتند . 

بقرار ترتبیب البیرونی سومین پادشاه برهمن شاهی « کملـو» نام داشت که آنرا « کـلمو» هم تلفظ میکنند. از روی یکی از حکایات دلچسپ محمد عوفی در جوامع الحکایات معلوم میشود که مشارالیه معاصر زمان عمرو لیث صفاری (265-287 هجری) مساوی (879- 900 میلادی) میزیست و سلطنت میکرد. اگرچه مولف جوامع الحکایات او را درین وقت بصفت رای هندوستان یاد کرده ولی هنوز علاقه های ننگرهار و لغمان و تگو و نجرو پختیا (سمت جنوبی) تا حوالی نزدیک کابل جزء قلمرو او بود. این مساله از روی فتح « سکاوند» (لوگر) معلوم میشود زیرا محمد عوفی شرح میدهد که عمرولیث صفاری شخصی را بنام «فردعان» شحنهء زابلستان مقرر کرد و او با چهار هزار سوار آمده و سکاوند را گرفت و بتکدهء معروف آنرا که در اقصأ هند شهرت داشت ویران کرد. ( 8) 

سعید نفیسی در تعلیقات بر لباب الالباب می گوید: « سجاوند یا سگاوند اینک آبادی کوچکیست در ناحیۀ لوگر در خاک غزنین و در مشرق افغانستان ( 9) 

این معبد ، نیایش گران هندویی شونا را که به پرستش آفتاب معتقد بودند، به خود می کشاند . نکته ای دیگریکه این محل را مورد توجه جهانیان قرار داد کشف سکه های است که مربوط دوره کوشانی ویفتلی بوده که دربین دانشمندان به نام ( نگین شاهی یا تجین شاهی) شناخته شده است .واین عبارت از هیکل نیم تنه ای است که اسمای محلات افغانستان که به آن سکاوند گفته شده است اهمیت این معبد را برجسته میسازد.

ابوريحان البيرونی از سلسله برهمن شاهان کابل ياد کرده، و برهمن شاهان از روی عقيده برهمن يا هندو بودند و از هنددوان بومی و محلی کابل به شمار می رفتند. معابد زيادی در کابل و ماحول داشتند و معبد سکاوند يا سجاوند در لوگر يکی از آن معابد معروف آنها بود. آنان در اثر فتوحات غزنويان از کابل و لوگر و گرديز عقب نشستند و بالاخره در مجاورت اتک خود را استحکام بخشيده و مرکز جديدی به ميان آوردند. ( 10) 

اما با ورود مسلمانان اعراب و بعد به قدرت رسیدن صفاری ها آفتاب زوال این معبد سر رسید یعقوب لیث لوگر و سجاوند را مفتوح نمود و این معبد به ویرانه تبدیل شد مردم یامسلمان شدند ویا جزیه پذیرفتند و یا فرار نمودند دیگر از عظمت معبد خبری نبود دیگر کابل شاهیان و هندو شاهیان برای تآیید سلطنت خویش و قربانی و صدقات به سجاوند نمی آمدند دیگر رقص و موزیک مذهبی آتش پرستان خاموش گردید اما نام تاریخی آن تا امروز باقی است و بعدا پرورشگاه عالمان و دانشمندان مسلمان گردید . (11)

زیرنویسها :

1 - بيهقى – ابوالفضل محمد بن حسين ، تاريخ بيهقى ، طبع قاسم غنى وعلى اکبر فياض، تهران، 1324، ص 252 .

2 - قاموس جغرافیایی افغانستان ، ج دوم، کابل؛ 1336 هـ ش ، ص 400 . 

3 - بیهقی، اثر قبل الذکر، همانجا . 

4 - مؤلف نامعلوم، مجمل التواریخ والقصص ، به تصحیح محمدتقی بهار ، به همت محمد رمضانی، تهران، 1318 هـ ش، ص 42

5 - مؤلف نامعلوم، حدود العالم من المشرق الى المغرب، ترجمه پوهاند مير حسين شاه، تصحيح و حواشى : داکتر مريم ميراحمدى و داکتر غلام رضا ورهرام، چاپ دوم ، تهران، 1383 هـ ش، ص 324 . 

6- اصطخرى – ابواسحق ابراهيم، مسالک والممالک ، به اهتمام ايرج افشار، بنگاه ترجمه ونشر کتاب، تهران، 1347 هـ ش، ص 280.همچنان رک : مقدسى – شمس الدين ابوعبدالله محمد بن احمد، احس التقاسيم فى معرفة الااقاليم، ترجمه دکتر علينقى منزوى ،موًلفان ومترجمان ايران، تهران، 1361 هـ ش، ص 349.

7 - عوفى – محمد، لباب الالباب، ج اول، تهران، 1335 هـ ش،ص 362 . 

8 - کهزاد - احمد علی ، برهمن شاهان کابلی یا کابل شاهـان برهمن ، از سالنامه کابل 1323 هـ ش ، کابل ناتهـ ، ش 46، س 2007 م . به نقل از جوامع الحکایات نسخۀ قلمی موزه کابل. 

9 - عوفی، اثز قبل الذکر، ص 647 

10 - داس - ایشور؛ ما باشند گان ديرينهء اين سرزمين ، کابل ناتهـ ، ش 10 س 2005 .

11- نریوال - رازقی ؛ معبد باستانی سجاوند لوگر ، روزنامه انیس کابل 28 ـ 1 ـ1391 هـ ش