این دریا از دامنه گردن مسجد دیمرداد وبلندی جانب جنوب خوات وردک سرچشمه گرفته بعد از آن رخ به شمال سواحل خود را در خوات آبیاری می کند . پس از آن در بین فلات پست شیخ آباد به جلگه شیخ آباد می افتد و پس از آبیاری اطراف و نواحی خود ، از بنی حصار کابل ، علاقه جات شیوکی را آب داده به جلگه بین بتخاک و کابل از پل بگرامی به شمال دریای وصل می شود و طول این دریا 108 کیلو متر است .

((این نوشتار بر اساس احترام به نویسنده نشر شده است))

شايد شنيده باشيد كه جنگها در اين قرن بيشتر بر سر مسئله آب است؛ اين بدان معني است كه اهميت تامين آب براي كشورها بيشتر از ساير ملزومات شده است و در راس اولويتهاي آنها قرار مي گيرد كه حاضرند به خاطر آن دست به اسلحه نيز ببرند. اگر نگاهي دقيق به موقعيت جغرافيايي افغانستان بياندازيم خواهيم يافت كه در منطقه ما مسئله آب يكي از مهمترين مسائل كشورها مي باشد. در اين ميان موقعيت كشورمان بسيار برجسته و مهم مي باشد زيرا كه با توجه به موقعيت جغرافيايي و وجود ارتفاعات سر به فلك كشيده هندوكش؛ افغانستان به عنوان بام منطقه نقش بسيار مهمي در تامين آب كشورهاي همسايه دارد و كشورهاي همسايه به شدت نياز به آبهاي اين كشور دارند. با نگاهي به سيستم درياهاي افغانستان مي بينيم تمامي آنها به خارج از افغانستان سرازير مي باشند و اين كشورهاي همسايه هستند كه بيشترين سود را از درياهاي افغانستان مي برند.
براي درك اين مسئله بهتر است نگاهي به وضعيت كشورهاي همسايه خود بياندازيم.

شرق ايران؛ براي بررسي شرق ايران از نظر منابع بهتر است آن را به دو نيمه شمالي و جنوبي تقسيم نماييم.
در نيمه شمال شرقي ايران (كه شهر مشهد در آن واقع است) درياي مهمي وجود ندارد و تنها درياي آن كشف رود مي باشد كه آن هم به صورت فصلي است. بنابراين در اين منطقه كمبود آب به صورت جدي مشاهده مي شوند به طوريكه در اثر استفاده بسيار زياد از آبهاي تحت الارضي اين منابع در شرف نابودي هستند. به همين دليل مسئولين اين كشور براي جبران كمبود آب در اين منطقه دست به رودخانه هريرود برده و با استفاده از سد دوستي كه بر روي هريرود ساخته اند و ساخت يك خط لوله آبها را به مشهد منتقل مي كنند.

در نيمه جنوب شرقي ايران (كه شهر زابل و زاهدان در آن قرار دارند) دريايي وجود ندارد و تنها منبع آبي منطقه درياچه هامون است كه باز تنهاترين منبع تامين آب اين درياچه هم درياي هيرمند مي باشد. حكومت ايران به خاطر تامين آب اين منطقه دست به احداث چند چاه نيمه زده است كه منابع آبي آنها آب هيرمند مي باشد و با احداث خط لوله اين آبها را به شهرهاي مختلف ايران از جمله زاهدان؛ زابل و حتي شهرهاي دورتر از آن انتقال مي دهد.

پاكستان؛ همانطور كه مي دانيد كشاورزي در اقتصاد اين كشور نقش اساسي دارد مهمترين درياي اين كشور درياي سند مي باشد كه درياي كابل هم در نهايت به اين دريا مي ريزد. باتوجه به اينكه سالانه حدود 20 ميليارد مترمكعب آب از درياي كابل وارد پاكستان مي شود متوجه خواهيم شد كه آبهاي افغانستان نقش بسيار مهمي در كشاورزي اين كشور دارند و پاكستان سالانه ميلياردها دالر با استفاده از آبهاي افغانستان درآمد كسب مي كند و هزاران باشنده خود را مشغول به كار كرده است.

تركمنستان؛ در واقع هيچ درياي مهمي در تمامي اين كشور وجود ندارد و كشاورزي اين كشور كاملا وابسته به آبهايي است كه از خارج به آن كشور سرازير است. اگر نگاهي دقيق به نقشه منطقه بياندازيم متوجه خواهيم شد كه كانال قره قوم به عنوان شاهرگ حيتي اين كشور است كه توسط دولت شوروي سابق احداث شده است. آب اين كانال از درياي آمو تامين مي گردد و همچنين درياي مرغاب و سدي كه اين كشور بر روي آن احداث نموده است نقش بسيار مهمي در تامين آب اين كشور دارد.
با در نظر گرفتن اين شرايط در مي يابيم كه افغانستان نقش بسيار مهمي در اقتصاد منطقه بازي مي كند و عملا همسايگان ما كاملا وابسته به منابع افغانستان مي باشند و علاوه بر مقوله هايي مانند ادامه حيات ساكنين منطقه و اشتغال زايي؛ ساليانه ميلياردها دالر عايد پيدا مي كنند.
سياستي كه هم اكنون در منطقه بخصوص از سوي ايران و پاكستان ترويج مي گردد اين است كه آنها افغانستان را يك كشور وابسته به خود مي دانند و چنين نشان مي دهند كه آنها هيچ وابستگي به اين كشور ندارند؛ حال آنكه مسئله درست برعكس است و اين آنها هستند كه به شدت به افغانستان محتاج هستند و اگر منابع اين كشور بر روي آنها بسته گردد آنها علاوه بر ضرر سالانه ميلياردها دالر مجبور خواهند شد كه قسمتي از كشور خود را خالي از سكنه و جمعيت كنند چون ديگر بديلي براي سيراب كردن آنها ندارند.

بانگاهي به اين مسائل متوجه خواهيم شد كه افغانستان نقش بسيار مهمي در منطقه دارد و اگر برنامه اي درست در دولت اين كشور فقط براي مهار آبهاي سطحي روي دست گيرد علاوه بر منافع اقتصادي همانند :
توليد هزاران شغل مستقيم و غير مستقيم براي افغانها
تبديل كشور از يك وارد كننده به صادر كننده مواد غذايي
مي تواند منافع سياسي بسيار زيادي هم براي كشورمان داشته باشد از جمله اينكه افغانستان مي تواند با داشتن اهرم مهمي مانند تامين آب رهبري بسياري از معادلات منطقه را دست گيرد و وضعيت سياسي و اقتصادي خود را به صورت برجسته اي در منطقه نمايان سازد. همانند نقشي كه تركيه در منطقه خود با وجود دو درياي دجله و فرات بازي مي كند. اين كشور با مهار آبهاي اين منطقه سياست خود را به خوبي به كشورهاي پايين دست خود ديكته مي كند. اين عمل اين كشور باعث شده است كه همواره در مسائل ژئوپوليتيك به عنوان يك مثال از آن ياد كنند.
با توجه به منابع فراوان آب در افغانستان ما هم مي توانيم چنين برنامه اي را روي دست بگيريم البته اين امر ميسر نخواهد شد به جز اينكه ما دولتي شايسته سالار و مدير و متخصص داشته باشيم. اميد است كه رهبران كنوني كشور به جاي مسائل حزبي و قومي به اين مسائل بيانديشند تا افغانها هميشه سربلند باشند و ديگر به خاطر لقمه اي نان به كشورهاي ديگر مهاجرت نكنند و تن به مارهاي سخت و طاقت فرسا در آن كشورها ندهند بلكه افغانستان اين پتانسيل را دارد كه نيروهاي كار آن كشورها به افغانستان به خاطر انجام كارهاي سخت بيايند.

حسيني