قلعه نواب عبدالجبار خان بارکزایی

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :
در کشور متلاطم مانند افغانستان هر روز و هر ساعت شاهد گذر زمان و آبستن یک واقعه و یا تغییر در روند زندگی و اجتماعی میباشیم و این ﮔﺬر زﻣﺎن و روﻳﺪادﻫا ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮ ﻻﺗﻲ گونه گون میگردد ، ﻳﻜـﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺧﺮاﺑـﻲ قلعه ها و عمرانات تاریخی و حتی ﺷﻬﺮﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ و یا برخلاف ﺗﺄﺳﻴﺲ آﺑﺎدي های ﺟﺪﻳﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺟﺎﻫﺎ و ﻧﺎﻣﻬﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﮔﺎﻫﻲ ﻣـﺎ را درﻫﻨﮕﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ قلعه ها و شهر و به خصوص آثار ﺗﺎرﻳﺨﻲ و ادﺑﻲ در ﺗﻌﻴﻴﻦ و ﺗﺼﻮر مناطق دﻗﻴﻖ ﺑﻌﻀﻲ ازاﻳﻦ ﻣﻜﺎن ها دﭼﺎر ﺗﺮدﻳﺪ ﻳـﺎ ﺧﻄﺎ و سردرگمی ﻣﻲ نماید ﻳﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي ﺿﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ.

همچنان ما شاهد نامگذاری دهها نام هستیم که دراین سالیان پسین بنابر تحولات شورش مآبانه ویا تحکیم کیش شخصیت و پرستش قهرمانان نامگذاری شده است. واین تغییر نام ها مراکز علمی و جاده ها و تپه ها ؛ پژوهشگر و محقق را با مشکلات مواجه میسازد. از آنجمله یکی هم قلعه نواب عبدالجبار خان است. که امروز به فراموشی سپرده شده است .
نواب عبدالجبار خان پسر سردار پاینده خان بارکزایی در زمان سلطنت ( شاه محمود سدوزایی ) به حیث حاکم دیره اسمعیل خان مقرر شد و قلعه و اراضی زراعتی معهء کاریز؛ در غرب شهر کابل در جاگیر و تملیک وی قرار گرفت. عبدالجبار خان در سال 1197 هـ ق = 1782 م در کابل متولد گردیده و بعد از 73 سال عمربنابر تقویم هجری قمری به سال 1270 هـ ق = 1853 م وفات نمود . و در حضیره عاشقان و عارفان کابل دفن است (1)
نواب عبدالجبار خان هشت بار ازدواج نمود خانم اول موصوف از قوم قزلباش چنداول کابل بود؛ دو خانم هندی ، دو خانم پوپلزایی ، دو خانم بارکزایی و اخرین خانمش از مردم کشمیر بود ومجموعا" 13 پسر داشت .

قلعه نواب عبدالجبار خان :
قلعه جبارخان دردامنه کوه قروق(قروغ) معهءزمین های زراعتی، وکاریز ازقدیم موجود بود و تا هنوز نمیدانیم که این قلعه از کی بود . اما در زمان سلطنت دوم شاه محمود سدوزایی، نواب عبدالجبار خان ابن سردار پاینده خان انجارا بنابربه تخت بخشی وزیر فتح خان برادرش که وزارت شاه محمود سدوزایی را داشت به عوض معاش ، به جاگیر او درآورده شد . و یا احیانا" با استفاده از قدرت برادر خویش این قلعه را تصاحب نمود. اما در استحکام قلعه و بروج ودیوارهای آن اقدام وآنرا تجدید نموده وباغی را در آنجا احداث کرد وبعدا" تصرف ملکیت ومالیات طایفه غلجایی دارالسلطنت کابل ازطرف امیر دوست محمد خان نیز بوی داده شد در زمان امیر امان الله خان ،سردار حیات الله خان عضدالدوله فرزند دوم امیر حبیب ا لله خان قلعه وباغ واراضی مذکوررا خریداری ودر تصرف خود داشت، بعدا" دولت امانیه زمین مذکور را استملاک نموده وبه تصرف مولوی عبدالرب رئیس تمیز وزارت عدلیه ابن مولوی عبدالرزاق ابن مولوی پالچ در آمد و تا سال 1387 هـ ش قلعه وباغ و اراضی مذکور موجود بود که بعدا" ورثه مولوی عبدالرب اراضی مذکور به مردم مهاجر ولایات بفروش رسانید موضع مذکور آب فراوان داشته وکاریز بزرگ دارد واز بهترین نقاط سر سبز چهار دهی بشمار میرفت قریه های چیتگر، میرمحبوب، ده قابل، گلخانه، قلعه محمد حیات وقلعه صابر درحوالی قلعه جبار خان در کنار وسیع راه قدیم کابل قندهار موجود بود.
در پهلوی قلعه جبار خان ؛ قلعه غنی خان چهاردهی از پسر نواب عبدالجبار خان به نام عبدالغنی که از خانم بارکزایی او متولد شده است میباشد .

قلعه نُه برجه چهلستون:
برخی قلعه نُه برجه هندکی یا چهلستون را بنام قلعه جبار خان نیز می نامند. این قلعه در عقب باغ تاریخی چهلستون و سرک قلعه فتوح و ریشخور موقعیت دارد ساختمان این قلعه در حدود 20 هزار متر مربع مساحت بود و در حصار مذکور به تعداد 9 برج اعمار گردیده است عرض دیوار را سه متر میدانند (؟) و از گل پخسه که توسط فیل ها پخته شده بود در بین سالهای 1839 - 1843 م اعمار گردیده است . امروز بعضی دیوار ها و برج های قلعه بنابر حوادث اقلیمی و جنگ های داخلی ویران گردیده است اما هنوز هیبت و عظمت آن باقی است .(2)
قلعه نه برجه چهلستون یکی از بهترین نمونه های معماری قرن نزدهم میباشد .و سبک معماری پخسه یی که با نُه برج با سیاه چال و اطاق ها و تیر کش ها و برج ها که در نبرد ها از آن استفاده میشدند هنوز نیمه ویران وجود دارد.
ارزومندیم که این قلعه ها وبه خصوص قلعه های تاریخی کابل حفظ شود و به عنوان یکی از نمونه های معماری نیمه قرن نزدهم میلادی ،بازسازی و جهت انکشاف توریزم از آن ها استفاده شود.

زیر نویسها :