منار سناتوریم رفقی بیگمنار سناتوریم رفقی بیگ

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه

اوایل دهه چهل هجری شمسی هنوز نه از سرک جمال مینه خبری بود و نه از تعمیرات مجهز پوهنتون کابل ؛ منار سناتوریم در میان درختان میوه دار شفاخانه علی آباد پوشیده بود. تنها دو یا سه دراز چوکی به فاصله دو متری منار گذاشته بودند تا عیادت گننده گان با دوستان و یا اعضای فامیل خویش که در شفاخانه علی اباد بستری و تحت درمان قرار داشتند؛ صحبت و عیادت نمایند.من هم از جمله کسانی بودم که با مادرم از طریق گردنه سخی و دامنه آسمایی راه باریک را طی نموده و خود را به شفاخانه رسانیده بودیم تا از پدرم که بنا بر مریضی قلبی بستری بود؛ عیادت نمایم . تا ناوقت روز با پدرم در کنار این منار صحبت نمودیم . چون ماه سرطان بود ، سیب و اکثر درختان مملو از میوه بود .

آنروز را هرگز فراموش نمیکنم چون فردای آن ؛ جنازه پدرم را به خانه آوردند اما این منار که خانواده ما با پدرم در کنار آن نشسته بودند، زنده مانده و هنوز قامت افرشته است .این منار مانند منار علم و جهل و منار عبدالوکیل خان که در مسیر رفت و آمد من در لیسه حبیبیه و بعدا" پوهنتون کابل واقع بود؛ نشان از روزگار گذشته و بخش تاریخ افغانستان میباشد.تاریخچه منار سناتوریم :منار سناتوریم مینار سناتوریم مقابل دروازه شمالی پوهنتون کابل به شکل چهار ضلعی از سنگ مرمر سفید به ارتفاع تقرییا پنج متر بالای صوفه مربع شکل از سنگ چهلستون که تقریبآ 50 سانتی متر بلند تر ازسرک عمومی میباشد؛ ساخته شده وصُفه مذکور به سه پته زینه از سرک منتهی میشود. منار متذکره برعلاوه تهداب زینه مانند ، از سه بخش تحتانی و بدنه اصلی و تاج منار ساخته شده است که در برخی از اضلاع آن ؛ حوادث روزگار؛ شکستگی های بوجود آورده است .این کار اعماراین مینار درسال 1310 آغازودرسال 1312 درعهد سلطنت محمد نادرشاه تکمیل گردید .این منار یادگاری به مناسبت اولین شفاخانه توبرکلوز بنام سناتوریم ساخته شد که بعدا" به شفاخانه علی اباد و یا شفاخانه تدریسی پوهنحی طب شهرت داشت .منار چهار ضلعی سناریم حاوی متن هدف ساختمانی را به سه زبان انگلیسی ، ترکی و دری - فارسی در روی یک ضلع آن تصویر دکتور کامل رفقی بیگ ترکی کنده کاری شده است .عبارت متن دری - فارسی عبارتند از :« موسسه هذا اولین بناییست که در عصر نادری بماه جوزا 1310 شروع و بماه اسد 1312 به تکمیل رسیده . این موسسه جهة تداوی و جلوگیری از مرض سل درینمحل خوش آب و هوا که موقعیت مناسبی دارد بنگرانی عزتمند دکتور رفقی بیگ و مهندسی صداقتمند عبدالغیاث خان مدیر تعمیرات بصرف مبلغ ده لک افغانی از جیب فتوت همایونی در املاک شخصی شاهانه شان اعمار پذیرفته و محض قدرشناسی از زحمات دکتور موصوف بنام رفقی سناتوریم موسوم گردید تا این خبر جاری برای افاده ابنای وطن باقی و اثر عاطفه و نوع پروری ملوکانه شان یادگار بماند»نوت :1 - از استاد گلالی جان استاد تاریخ پوهنحی علوم اجتماعی پوهنتون کابل ؛ که در تهیه تصاویر مرا یاری رسانیده است یک دنیا تشکر و سپاسگزارم .2 - رفقی بیگ داکتر شخصی نادر شاه و اولین رییس فاکولته طب کابل و استاد اناتومی و امراض جراحی بود .موسسه سناتوریم دراثر توجه جدی این شخص بنیاد گذاشته شد.3 - برگد عبدالغیاث خان پوپلزایی یکی از نواده های سردار جهان خان که از افراد برجسته احمدشاه درانی بود؛ میباشد . برگد مذکور در زمان امیر عبدالرحمن خان قومندان قوای کار حربی مقرر میشود. ساخت و ساز گذر و مکتب سردار جهان خان ، سرک غازه و پغمان و کوتل شیبر و منار سناتوریم تحت نظارت و مهندسی او اعمار گردیده است .