نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :

عبدالرحمن بن مسلم معروف به ابومسلم خراساني، از بزرگان و مشاهير رجال خراسان مي‏باشد. وي به سبب دوستي كه باخاندان عباسي داشته با ابراهيم بن محمد، از نوادگان عباس بن عبدالمطلب پيمان مي‏بندد كه براي او از مردم بيعت بگيرد و او را به خلافت برساند. ابومسلم با استفاده از نفوذ فراواني كه در بين مردم خراسان داشت، در سال 129 هـ ق ، خراسان را به تسخير درآورد و چون مروان حمار، آخرين خليفه‏ یي اموي، ابراهيم بن محمد را به قتل رساند، ابومسلم برادر ابراهيم به نام عبداللَّه سَفّاح رابه جانشيني وي برگزيد و به شام حمله برد. در اين نبرد، قواي خراسان بر نيروهاي خليفه‏ یي اُمَوي پيروز شدند و خاندان ستمكار اموي را برانداختند.

  سرانجام در سال 132 هـ ق مروان به قتل رسيد و ابومسلم از اين پس مردم را به بيعت با سَفّاح دعوت كرد و از اين زمان خلافت خاندان عباسي كه بيش از پانصد سال بر ممالك اسلامي به طول انجاميد، آغاز شد. گويند كه ابومسلم از اين‏كه دولت طاغوت را بر سركار آورده بود پشيمان شد و بعدها توسط منصور دوانيقي دومين خليفه‏ي عباسي در حدود سال‏هاي 137 الي 140 هـ ق در نزديكي شهرمداين با مكر و حيله به قتل رسيد.

چگونگی به قتل رساندن ابومسلم :

ابومسلم برای تشکیل و استحکام قدرت خلافت عباسی؛ خون های زیادی ریخت و شهرها و مردم کثیری را از بین برد اما خلفای عباسی از ترس اینکه قدرت وی؛ سبب زوال خودشان نشود ؛ در صدد از بین بردن او شدند . زمینه این قتل زمانی میسر گردید که ابومسلم تصمیم سفر حج نمود .

" به گفتة طبري(7/468-470)ابومسلم از سفاح اجازة حج گرفت،اما مدتي به سرِ شمار لشكرياني كه ابومسلم مي‌خواست با خود همراه كند،پيغامها گزاردند،تا خليفه به 1000تن رضا داد.با اينهمه ابومسلم كه مي‌دانست در اين سالها چه دشمناني بر ضد خود برانگيخته،با 8000 تن رهسپار شد و بسياري را از خراسان تا ري بپراكند و اموال بسيار كه با خود برداشته،يا از ماليات جبال گرد آورده بود، در ري نهاد و با 1000تن روي به عراق آورد.اما از روايت جهشياري چنين برمي‌آيد كه خليفه درصدد آزمايش وفاداري ابومسلم برآمده و هم او را به حيله به عراق كشانيده است."( 1)

بنا" ابومسلم از سفاح ارزومند بود تا در سفر حج ؛ امیر الحجاج باشد تا بر نفوذ معنوی خویش بیافزاید . اما خلیفه از این خواهش طفره رفت ؛ چون ابوجعفرمنصور یا ابوجعفر دوانیقی که رقیب ابومسلم بود نیز عازم حج بود و از طرف خلیفه امارت حج یافته ؛ تقاضای بومسلم را نپذیرفت .

" و سرانجام با او عازم مكه شد.چون حج گزاردند و بازگشتند،ابومسلم جلوتر بود و در راه خبر مرگ سفاح(ذيحجة 136ق)بدو رسيد.پس نامه به ابوجعفر فرستاد و تسليت مرگ خليفه گفت،ولي خود او را به خلافت تهنيت نگفت و همچنان پيش‌تر مي‌رفت .يكي از خرده‌هاي كه بعدها منصور بر ابومسلم گرفت،همين بي‌اعتنايي او بود.گذشته از،بلاذري اگرچه بر آن است كه ابومسلم از ولايت عهدي ابوجعفر خبر نداشت" ( 2)

اما جعفر که از قدرت ابومسلم در هراس بود به بهانه های مختلف رو می آورد تا اینکه تملق و اصرار موصوف کارگر واقع شد و ابومسلم به شهر مداین جاییکه جعفر درآنجا آرفته بود ؛ امد .

" و خلق به فرمان منصور به استقبال او بيرون آمدند.منصور نيز ابومسلم را گرامي داشت و گفت تا گرد راه از خود دور كند و به استراحت بپردازد ؛از آن پس دربارة قتل ابومسلم با ابوايوب مورياني راي زد و وي آن را صواب دانست و سپس با عثمان بن نهيك،رئيس نگهبانان خود،در آن باب سخن گفت و چون او مخالفتي نكرد،منصور گفت با چند تن از نگهبانان در كمين نشينند تا چون او دست بر هم زند بر سر ابومسلم ريزند.فرداي آن روز(5روز مانده به پايان شعبان137)ابومسلم عزم ديدار منصور كرد. اگرچه ظاهراً در خلوت منصور جز كشندگان ابومسلم و شخص خليفه كسي حضور نداشت،اما روايات مختلفي دربارة واقعة قتل ابومسلم نقل شده است.مطابق روايتي وقتي منصور شمشير ابومسلم را به حيله گرفت و به سرزنش او پرداخت، ابومسلم گفت از اين سخنان درگذرد كه جز پروردگار از كسي هراس ندارد.منصور نيز خشمناك شد و يارانش را به قتل او فراخواند.در حالي كه به روايتي رايج‌تر،منصور آنچه از ابومسلم در دل داشت،بازگفت و ابومسلم همه را يك به يك به نرمي و بردباري پاسخ داد و از خدمات خود به عباسيان ياد كرد،اما خليفه دست بر هم زد و نگهبانان تيغ بر او نهادند ،به قتلش رساندندو سپس پيكرش را در دجله افكندند . ابومسلم به هنگام مرگ،33 يا 37 و به روايتي 38سال داشت . چون ابومسلم كشته شد،ياران خليفه از شورش لشكريان سردار مقتول در هراس شدند.اما كساني چون ابونصر مالك بن هيثم به اطاعت گردن نهادند و خليفه مالي كلان ميان فرماندهان و لشكريان خراسان بپراكند و خاصه ابواسحاق رئيس نگهبانان ابومسلم را كه پس از قتل مختومش،لشكر خراسان را از شورش بازداشت،از بخشش خود برخوردار كرد، كه منصور پس از آن خطبه‌اي خواند و ابومسلم را به خيانت متهم كرد و گفت او به همان گناهي كشته شد كه گروهي را بدان گناه كشت" . ( 3)

بنابر بیان كهگداي در تاريخ مزارشريف می نگارد که منصور دوانیقی دوم خلیفه عباسی این راد مرد و اعجوبه روزگار را در بغداد بغدر کشت و کسلهء اورا از بیم آنکه قتل وی موجب انقلاب لشکر و طرفداران وی نگردد، در میان بدره های زرخیرات، از فرار کاخ خلافت تقسیم کردند، و برخی با اعتقاد راسخ به امامت او گفتند: " آیا مسلم غیبت نموده و منتظر خروج ثانوی او نشستند"

چون ابو مسلم در میان عساکر خود یکدسته عیاران مجرب و پهلوانان کار آزموده داشت شاید جسد او را در هرکجا که بوده به خراسان انتقال دادند و در لوگر در میان دره ای دست نارس به خاک سپردند . تا اینکه سلطان محمود غزنوی بالای قبرش مقبره اعمار و تا هنوز پا برجاست و مردمان دور و نزدیک به استانه اش میروند. (4 )

محل دفن ابومسلم خراسانی :

کهگدای به نقل از نسخه خطی مزارات لوگر مؤلفه محمد ابراهیم خلیل؛ در قریه چلوزایی بین سجاوند و برکی برک ولايت لوگر در بین یک ده سرسبز و شاداب، باغچه وقفی میباشد که مزار ( ابومسلم) درآنجا است و دو دربند دارد از دربند اول که بگذرید،بدربند دوم مزاری است کلان و عریض از گل خامه بنا یافته، بطرف سر این مزار سنگی بصورت پایه که در بالای آن نقش های خوبی است و به یک طرف آن به خط عربی زیبا ( سبحان ربک رب العزة عما یصفون آلخ ) تحریر است نصب میباشد و به طرف پای مزار سنگی نسبتا" کوچکتر که نقش و نبشته ندارد نصب است در وسط قبر ؛ سنگ مرمر منقش است که در وسط آن آیات بینات قرانی و یک طرف آن این ابیات مرقوم است :

چهل سال ابومسلم پهلوان

تبرکوفت برفرق مروانیان

زحد سمرقند تا مصروری

برانداخت تخم خوارج زپی

به طرف دیگر خط زیبای عربی کلمه طیبه و آیات مبارک سوره فتح و درود شریف مرقوم است . (5 ) قابل یاداوری است تا چند سال قبل شمشیر دو تیغ ان بالای سر قبر موصوف بود . ارزومندم تا هموطنان عزیز در صورتیکه امکان داشته باشد تصویر داخل قبر و مقبره موصوف را عکاسی نموده صمیمه بفرستند.

ضمنا" در کنار مقبره ابومسلم خراسانی نغاره خانه ایی وجود داشت که به روز های جمعه نغاره نواخته میشد.(6)

زیرنویسها :

1 - سجادی - صادق و علی بهرامیان ، دایرة المعارف بزرگ اسلامی ، ج 6 ، ص 107 .

2 - سجادی ، ایضا"، همانجا .

3 - سجادی ، ایضا" ، همانجا .

4 - کهگدای- حافظ نورمحمد، تاریخ مزار شریف ،پشاور ، ص 25 - 26 .

5 - کهگدای ، ایضا"، ص 26 .

6 - از یادداشت محترم اسدالله سلطانی .

تصاویر از مقبره و قبر ابومسلم خراسانی در قریه چلوزایی برکی برک