پروین پژواک در کتاب "شعر زنان افغانستان"

نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :
همان گونه که با بزرگان خانواده پژواک مانند مرحوم عبدالرحمن پژواک؛ سیاستمدار و نویسنده و شاعر، عتیق الله پژواک، داکتر نعمت الله پژواک، پوهاند فضل ربی پژواک و دیگران تقریباً همه مردم افغانستان معرفت دارند به همان اندازه با داکتر پروین پژواک شاعر و نویسنده و مترجم نیز آشنا هستند .
در محل سکونت ما کتابخانه مختصری است که چند کتاب فارسی - دری در قفسۀ آن جا دارد. کتاب "شعر زنان افغانستان" نظرم را جلب کرد. در فهرست آن حدود پنجاه یا شصت نام آشنا را دیدم که با برخی آنها از طریق دریچه ف ب آشنایی دارم . نامهای چون پروین پژواک، حمیرا نگهت دستگیرزاده، هما طرزی، ثریا واحدی، فوزیه رهگذر و برخی دیگر مانند رابعه بلخی، مستوره افغان، مخفی بدخشی، بهار سعید، لیلا صراحت روشنی، مستوره غوری، مریم محمود، محجوب هراتی را با زندگینامه مختصر و چند پارچه شعر به معرفی گرفته است .

این اثر به کوشش مسعود میرشاهی از طرف "انتشارات خاوران" در سال ۱۳۷۹ هـ ش در پاریس انتشار یافته است.اثر گرانبها همچنان به زبانهای انگلیسی و فرانسوی نیز چاپ شده است .
بنابر روایت مسعود میرشاهی افراد و نویسنده گان قبل از او همچنان کوشیده اند تا جایگاه شعر زن را در ادبیات فارسی - دری بیابد از جمله: فخر بن امیر هروی که "تذکره جواهر المجایب"َ را در زمان جلال الدین اکبر تهیه کرد و یا اثر محمود میرزا پسر شاه قاجار که "نقل مجلس" را نوشت و یا "تذکره الخواتین" که در هند چاپ شد و چند تای دیگر که جسته و گریخته از زنان پارسی گوی یاد کرده اند.
تهیه کننده شعر زنان افغانستان در اخیر کتاب خویش از لندی های پشتو گلچینی را فراهم کرده است که کار بس بسنده نیکو است اما دریغا که با ترجمه ناقص آنها را همراه کرده است. آرزومندم دوستان و شاعرانی که به زبان پشتو حاکمیت دارند به ترجمه دقیق فارسی - دری لندی های متذکره دست یازند و اقای مسعود میرشاهی را در جریان گذاشته تا در چاپ های بعدی ترجمه دقیق را انتشار بدهد.
در افغانستان اگر ما اولین سروده زن، سرودۀ دارایدخت زن پادشاه تخارستان را بنامیم، رابعه بلخی در صدر همه زنان سروده سرای زن جایگاه اول را دارد. خوب است که مسعود میرشاهی کتاب "پرده نشینان سخنگوی" از ماگه رحمانی را که در سال ۱۳۲۸ هـ ش در کابل انتشار یافته است نادیده نگرفته است. ضمناً کتاب "زنان سخنسرا در پویه ادب فارسی" از عطا و "زنان دری پرداز سده های ۱۲ و ۱۳ هجری" از پروین سینا در سال ۱۳۶۷ هـ ش در کابل چاپ شده است و برخی دیگر را نیز مرور نموده است .
باید اذعان کنیم همه این آثار راهی برای معرفی زنان شاعر بوده است در حالیکه برای شناخت بهتر زنان شاعر افغانستان لازم است تا تحقیق و پژوهش پوهنتونی صورت گیرد. امروز که زنان افغانستان در محراق توجه قرار دارند؛ ضرورت به نوشتن تاریخ مفصل شاعران زن میرود که توسط خود زنان صورت گیرد. در این تاریخ نه تنها زنان پارسی گوی بلکه زنان و بانوانی که به زبانهای پشتو و ازبکی و ترکمنی و سایر زبانهای افغانستان به سبکهای مختلف ادبی شعر سروده اند، همچنان سروده سرایان بیرون مرزی اشعارِ به زبان های خارجی از قبیل انگلیسی، جرمنی، هالندی و ... دارند؛ گنجانیده شده، در مورد شان تحقیق و پژوهش گردد و آثار شان به معرفی گرفته شود.
*
زندگینامۀ پروین پژواک :
درکتاب شعر زنان افغانستان راجع به زندگی داکتر پروین پژواک خیلی مختصر آمده است که :
"پروین پژواک در زمستان ۱۳۴۵ هـ ش در کابل به دنیا آمده است. در لیسه ملالی و پوهنځی طب در رشته طب اطفال تحصیلات خود را به پایان رسانده است. از سال ۱۳۷۱ در اثر شدت گرفتن جنگ های داخلی در افغانستان راهی دیار غربت شده و اکنون در کانادا زندگی می کند .
اثار او بیشتر شعر و داستان های کوتاه و نوشته های برای کودکان را شامل می شود." ۱
پروین پژواک در کابل متولد شد و تا پیش از کودتای ثور ۱۳۵۷ از هوا و فضای قریه سرسبز (باغبانی) ولسوالی سرخرود مربوط ولایت همیشه بهار ننگرهار همچنان مستفید بود. این دو محل کابل و قریه باغبانی در نشوونمای شاعر تاثیری بس شگرف داشت. انعکاس روح افزای مسیر دریای کابل و دره ابریشم مسافران را به وجد میاورد و ناخواسته سیر به آفاق عشق و رومان و سرایش می کردند و دست به قلم میبردند و احساس خویش را روی کاغذ سفید سیاه میکردند.
بنابرآن پروین پژواک از این سیر زمان در امان نمانده ؛ و در نوشته هایش رفت و آمد بین کابل و ننگرهار و فضا و ماحول خانواده تاثیر گذاشته است. تا در کشتزارهای پُرگل و شگوفه های "باغبانی" شبنم صورتش چون مروارید تبلور کرد و شعر شد.
اما برای شناخت شاعر و نویسنده بهترین محک و مآخذ خود شاعر است. باید پای صحبت خودش نشست و رازهای مکتوم زندگی را از زبان خودش بشنویم . چون او خود را خوبتر از دیگران میشناسد روی این منظور برای شناخت پروین پژواک به گفته ها و مصاحبه ها و نوشته هایش رجوع کنیم که چه زمانی و چگونه به سرودن اشعار و یا نوشتن داستان ها و ترجمه ها پرداخته است. او رمز موفقیت در سرایش و نویسندگی و برجسته شدن اشکال رنگین را در داستان هایش چنین برشمرده است:
"نوشته هایم را با قصه ها برای اطفال آغاز کردم و همواره دوست داشتم برای خواهر خوردم نیلاب قصه بسازم و با رنگ های که از خواهر بزرگم گلالی قرض می گرفتم آن قصه ها را مصور بسازم. یکی از خوشبختی های زندگی من این بوده است که همواره کتاب، قلم، رنگ، کاغذ و اشخاص علاقمند به دانش و هنر در اطرافم وجود داشته اند. به عباره دیگر اعضای نزدیک خانواده و دوستانم کسانی بوده اند که من در خنده ها، نگاه ها و طرزدید شان توانسته ام آنها را به صورت دخترک ها و پسرک های شوخ که بازی کنان اینسو و آنسو می دوند، مجسم کنم."۲
پروین پژواک در مصاحبه راجع به اولین تگرگ واژه هایش می افزاید: "از کودکی می‌دانستم نویسنده هستم اما برعکس هیچ گمان نمی‌کردم که شاعر هم باشم. اشعار کلاسیک را که در کتاب‌های درسی مکتب خوانده بودم، خوشم نمی‌آمد و آرزو نداشتم آن‌گونه بنویسم. نزدیک به چهارده سالگی بودم که با شعر نیمایی و شعر سپید آشنا شدم و عاشق شعر گشتم. اولین شعری که نوشتم «مرگ خورشید» نام دارد... از همان‌روز تا اکنون مادرم عفیفه پژواک و پدرم دکتر نعمت‌الله پژواک، بهترین مشوقین قلم من بوده‌اند." ۳
این شعر با وجودیکه "مرگ خورشید" نام گرفت اما طلوع خورشید در خانواده پژواک بود. این طلوع خورشید از همان چهارده سالگی تا امروز؛ همچنان روشنایی پهن کرد و خورد و بزرگ و اطفال ونوجوانان از گرمای آن مستفید گردید. پروین پژواک دیگر از مرگ ننوشت و همیشه زندگی را با آثاری برای اطفال و داستانهای پرخم و پیچ به مردم خویش به ارمغان داد. امروز آثار زیادی از او در دست است، من نتوانستم همه آنها را ردیف کنم . این همه شعر و رومان و داستان و کتاب و تابلو و ترجمه که نام پروین بر آنها حک گردیده است نه تنها برای پروین کم نظیر است بلکه برای هموطنان پروین مایه افتخار است .
*
آثار و تالیفات و ترجمه های پروین پژواک :
اول، آثار چاپ شدۀ پروین پژواک :
۱ - دریا در شبنم (مجموعه شعر)؛ پشاور، ۱۳۷۹ هـ ش.
این کتاب توسط توسط اجمل اند شاعر جوان پشتو زبان به پشتو برگردان و به نام "سیند په پرخه کې" در سال ۱۳۸۸ در پشاور توسط "دانش خپرندویه ټولنه" به چاپ رسیده است.
۲ - نگینه و ستاره (مجموعه داستان)؛ کانادا، ۱۳۸۰ هـ ش .
۳ - مرگ خورشید (مجموعه شعر)؛ کانادا، ۱۳۸۱ هـ ش .
۴ - "بیا گُل بچینیم" (مجموعه شعر و رسم پروین پژواک برای اطفال) - ۱۳۸۱ هـ ش "مرکز تعاون افغانستان"، کابل
۵ - سلام مرجان (رمان، برندۀ جایزۀ "شجاعت" ملالی جویا)؛ کانادا، ۱۳۸۲ هـ ش.
ترجمۀ انگلیسی این رمان در کانادا آمادۀ چاپ است.
۶ - تعلیمات صحی – رهنمای معلم و شاگردان در دو جلد به اشتراک هُژبر، ترجمه، ۱۳۸۳، کابل، "موسسۀ کمک به اطفال افغانستان" به سرپرستی ثریا سدید
۷ – "گنج دری" (الفبای دری با رسم و سرگرمی برای اطفال)؛ کانادا، ۱۳۸۵هـ ش ۸ - "ماجراهای آرش" (رمان برای اطفال و نوجوانان)؛ کابل، ۱۳۸۶هـ ش
۹ – "پرنده باش" (اشعار مصور برای اطفال با نقاشی هُژبر)؛ هرات، ۱۳۸۶ .
۱۰ –چهار کتاب ادریس شاه نویسندۀ فقید و شناخته شده افغان در امریکا به اسمهای "پسرک بینام/بی نومی هلک"، "مرغ مسخره / مسخره چرگ"، "شیری که چهرۀ خود را در آب دید/هغه زمی چې خپله څیره یې په اوبو کې ولیده" و "زن دهقان/د بزگر ښځه" توسط پروین پژواک و هُژبر شینواری از انگلیسی به زبان های دری و پشتو ترجمه شده و با تصاویر رنگه با کیفیت بالا توسط "انتشارات هوپ" در ده سال گذشته به چاپ دهم رسیده و تا اکنون رایگان در مرکز و ولایات افغانستان توزیع شده است.
۱۱ - "از حیوانات بشنوید"، (کتاب معلوماتی برای اطفال و نوجوانان)، چاپ اول ۲۰۱۱ م، چاپ دوم ۲۰۱۳ م، چاپ سوم ۲۰۱۵ م، "موسسۀ نشراتی رحمت" با کمک مالی "موسسۀ آپ مرسی افغانستان"، کابل
۱۲ – "زمین و آسمان" (کتاب معلوماتی برای اطفال توام با رسم و سرگرمی، برندۀ جایزه اول معلوماتی وزارت اطلاعات و فرهنگ) ،۱۳۹۴هـ ش، ۲۰۱۵ میلادی، "انتشارات توانا" مربوط "مرکز معلوماتی پوهنتون افغانستان" به سرپرستی نانسی دوپری، کابل
این کتاب به زبان پشتو با ترجمه لعل آقا شیرین به اسم "ځمکه او اسمان" همزمان با نسخه دری آن به چاپ رسیده است.
۱۲ – " داستان های از دورادور جهان"، (ترجمه)، ۱۳۹۵، ۲۰۱۶ میلادی، "انتشارات توانا" مربوط "مرکز معلوماتی پوهنتون افغانستان" به سرپرستی نانسی دوپری، کابل
این کتاب به زبان پشتو با ترجمه لعل آقا شیرین به اسم "د نړۍ له ګوټ ګوټ څخه رښتینې کیسې" همزمان با نسخۀ دری آن به چاپ رسیده است.
۱۳ – "پشک دوپا با کلاه"، (ترجمه) با همکاری قلمی یما ناشر یکمنش و هُژبر شینواری، ۱۳۹۶، ۲۰۱۷ میلادی، "انتشارات توانا" مربوط "مرکز معلوماتی پوهنتون افغانستان" به سرپرستی نانسی دوپری، کابل
*
دوم، آثار آمادۀ چاپ پروین پژواک:
۱ –"تو از چشم من" مجموعه شعرهای عاشقانه
۲ – "ابر، باران، دریا" مجموعه نثرهای عرفانی
۳ ـ "گل اکاسی" مجموعه داستان کوتاه برای نوجوانان و جوانان
۴ – "گهواره کاغذی" مجموعه داستان های کوتاه
۵ – "پر عقاب" رمان
*
سوم، آثاری که از طریق نشرات انترنتی منتشر شده است:
۱ –"آبشار نسترن"، رمان
۲ – "بود نبود، زیر آسمان کبود"، مجموعه افسانه ها برای اطفال
۳ – "چهار دوست من"، داستان مصور برای کودکان، پروین پژواک و هُژبر شینواری
۴ – "گوزن و شاخ هایش"، داستان مصور برای کودکان؛ پروین پژواک و هُژبر شینواری
۵ – "دخترانی که زیر سنگ را دیدند"، ترجمه داستان زندگی شش زن دانشمند و هنرمند
۶ – "چوب خط مهتاب"، ترجمه داستان های در مورد سرخپوستان
۷ – "من و درخت"/ The Tree and Me مجموعه اشعار انگلیسی پروین پژواک برای اطفال
۸ – "میخوانم تا بدانم"، شعر بلند مصور
۹ – "شاهزادۀ خوردترک"، ترجمۀ رمان ایگزوپیری
*
زندگی خصوصی پروین پژواک :
پروین پژواک زمانیکه هنوز محصل انستتیوت طب ابوعلی سینا بلخی کابل بود با همایون هُژبر شينواری، هنرمند نامور افغانستان آشنا شد. این آشنایی همکاری متقابل هنری - فرهنگی بود که موفقیت های را با ساخت اولین و دومین فلمهای انیمیشن افغانستان به نامهای "تمرین" و "پرواز به سوی خورشید" به همراه داشت و سالها بعد به ازدواج و همزیستی انجامید. آنها دارای دو دختر و دو پسر هستند که هر کدام آنها گُلهای سرسبد خانواده پژواک و شینواری میباشند.
*
مسعود میرشاهی در کتاب "شعر زنان افغانستان" چند سروده شاعر را طور نمونه آورده است، مانند: زمستان، صدف، رستاخیز، انتظار.

زمستان
هر صبح که از خواب برمی خیزم
بر شیشۀ یخ گرفته
با سرانگشتان گرمم
نام ترا می نویسم
و از لابلای آن به بیرون می نگرم
که کی بهار می آید؟ ۴
*
زیرنویس ها :
۱- میرشاهی - مسعود، شعر زنان افغانستان، انتشارات خاوران، پاریس، ۱۳۷۸ هـ ش. ص ۶۳ .
۲- سایت پروین پژواک، انتشارات هُژبر.
۳ - یک دم با خانم پروين پژواک، وبسایت "فردا" .
۴- میرشاهی، اثر فوق الذکر، ص ۶۴

نوت : برخود لازم می دانم که از داکتر صاحب پروین پژواک تشکر ویژه نمایم که متن هذا را با وجودمصروفیت های کاری و اجتماعی به خوانش گرفته و انشآ متن را تنقیح و اصلاح نمودند. ضمنا" از دوست عزیز ( گل بلوچ) تشکر ویژه مینمایم که تصویر صفحه را دیزاین و تهیه نموده اند دست شان درد نکند.