نویسنده: استاد شاه محمود محمود

مقدمه :

برکی راجان وازه مرکب از دو کلمه ( برکی) و ( راجان) میباشد . برکی در پهلوی اینکه به زبان برکی ( اورمری) گفته میشد اکثرا" این مردم را همچنان برکی میگفتند.

قدیمترین اشاره به بَرَکی‌ در بابرنامه دیده می‌شود. بابر لوگر را از تومان کابل دانسته و مینویسد : در سرزمین کابل تبار های گونه گون وجود دارند. در دشت ها و دره های کوچکش ترک ها، عرب ها، در شهرها و روستا هایش پشه یی ها و پراچی ها، تاجک ها، برکی ها و قبایل افغان زندگی میکنند. حدود یازده تا دوازده زبان در کابل رواج دارد. که از آن میان میتوان اینها را نام برد: عربی، فارسی، ترکی، مغولی، هندی، افغانی، پشه یی، پراچی، گیبری، برکی، و لغمانی ....

  در سرزمین کابل تبار های گونه گون وجود دارند. در دشت ها و دره های کوچکش ترک ها، عرب ها، در شهرها و روستا هایش پشه یی ها و پراچی ها، تاجک ها، برکی ها و قبایل افغان زندگی میکنند.. ( 1) همچنان الفینستون آن را به صورت بُرّوکی، و لیچ به صورت بَرَکی آورده است. ( 2)

موقعیت برکی راجان : 

برکی راجان ولایت لوگر بین 68 درجه و 54 دقیقه و 49 ثانیه طول البلد شرقی و 33 درجه 56 دقیقه و 13 ثانیه عرض البلد شمالی موقعیت دارد در گذشته یک محراب مسجد جامع داشت بنام مسجد کلان . و مزارات از قبیل : مزار شاه ابوالفتح علیه الرحمه یک تن از تابعین کرام و مزار جناب ابوالشاه علیه الرحمه و مزار حضرت میانجی صاحب . ( 3) 

برکی راجان مرکز حکومت کلان لوگر در جنوب لوگر موقعیت داشته و در سال 1880 م یعنی 136 سال قبل حدود 1000 فامیل در آنجا زندگی مینمودند. زبان مردم دری ، پشتو و برکی ( اورمری) بود همچنان چندین فامیل اهل هنود نیز زمین و خانه و دوکان خود را داشتند . برکی راجان در راست دریای لوگر افتاده است؛ یک نیم میل در جنوب برکی برک و به طرف شمال سرکِ وجود دارد که به چرخ و سرک دیگر به جنوب یعنی تنگی وردگ و به طرف غرب و جنوب غرب به کوتل سجاوند مسیر باز میکند .( 4) 

انگلیس ها در قرن 19 م برکی را به ترتیب ذیل قسمت نموده بودند : 

روستای پراکنده؛ سکونت گاهی مرکب از ده قلعه با دیوارهای بلند با برج‌هایی در زوایای آن و سردرهای دواشکوبه (بالاخانه دار) و بازاری در پنجصد متری دهکده و یک مسافرخانه و چند ساختمان دولتی. از برکی‌ها در قرون یازدهم و دوازدهم چند تن به تألیف و تدریس پرداخته‌ اند؛ مشهورترین شان: میرزاخان ملقب به اوحدالدین ، عالم قرن یازدهم که آثاری به دری و عربی دارد؛ بهلول برکی، فرزند میرزاخان (متوفی 1170) شارح دیوان چند تن از شاعران پارسی گو؛ شیخ جوهر بن میرمحمد مدد خیل (متوفی 1083) مؤلف اثری در فقه ؛ علی محمد انصاری، تذکره نویس، می‌باشند.( 5) 

بازار برکی راجان بزرگتر از بازار برکی برک بوده و شامل 1200 دوکان و مغازه میباشد و در نزدیکی شهر شفاخانه پنجاه بستر وجود دارد که نسبتا" مشکل مردم محل را مرفوع مینماید. امروز نفوس برکی راجان را 15000 نفر میدانند. 

بنابر گزارش کمیته سویدن که توسط Borje Almqvist تهیه شده مینویسد ؛ برکی راجان در جولای 1982 م یکی از سخت ترین نبرد های مقاومت علیه قوای اشغالگر شوروی را تجربه نموده است در این نبرد که سه روز متوالی ادامه داشت ؛ شوروی ها جنایات بزرگی را بر مردم برکی راجان به راه انداختند. روستا ها و قریه ها از زمین و هوا بمباردمان گردید و از جمله صد ها نفر298 نفر مردم عامه و 208 نفر از نیرو های مقاومت و مجاهدین و 25 کودک کشته شد . شوروی ها نتوانستند نه تنها برکی راجان بلکه برکی برک و قریه های زقوم خیل را نتوانستند به کنترول دایمی خویش درآورند. بنا" بعد از این نبرد روبه فرار نهادند. ( 6)

اسیاب های برکی راجان :

موجودیت آب فراوان سبب چرخش آسیاب های متعدد گردیده است ترویج زراعت و کشت گندم ناشی از موجودیت دریای لوگر و جوی های برکی راجان است . تعداد از اسیاب ها عبارتند از : آسیاب قاضی ، آسیاب بقا ، آسیاب محسن شاه ، آسیاب خواجه میر ، آسیاب کلان ، آسیاب بیلال ، اسیاب قلعه فیض الله خان ( 7)

جوی های برکی راجان :

جوی های مشهور بره کی راجان عبارتند از :

جوی راجان ، جوی کارنده ، جوی پندی، جوی شاغاسی ، جوی شاخه، جوی دیزه مربوط منطقه شاه ابوالفتح برکی راجان وهرجوی به چند دهنه تقسیم شده که جوی راجان به دو دهنه تقسیم شده که اولی آن بنام راجان ملک و دومی آن به نام راجان منچ وجوی کارنده نیز به دو دهنه تقسیم شده که اولی آن بنام پایین جوی و دومی آن به نام بالا جوی یاد میگردد . (8 )

قلعه های برکی راجان :

قلعه های متذکره قبلا" در بخش ولسوالی برکی برک توضیح شده است .

نوت : هموطنان عزیز آنچه که در این نوشته کمبود و اشتباه دیده میشود لطفا در تزیید و اصلاح آن بنویسید ضمنا" تقاضا برده میشود تا درمورد قلعه ها و قریه ها و جوی ها و آسیاب ها معلومات خویش را ضمیمه نماید .

زیرنویسها :

1 - بابر- ظهیرالدین محمد ، بابرنامه یا تُزک بابری ، ترجمه ؛ خان خانان بیرم خان ترکمن، بمبی ، 1308 هـ ق، ص 83 . 

2 - ویکی پیدیا ، واژه برکی راجان ، به نقل از : قاموس جغرافیایی افغانستان ، ج اول، کابل، 1335 هـ ش.

3 - قاموس جغرافیایی افغانستان ، ج اول، س 1335 هـ ش، کابل، ص 238 . 

4 - لودویک - ادمک ، گزیتتر جغرافیایی و تاریخی ، ج 6 ، ص 92 - 93 .

5 - ویکی پیدیا ، واژه برکی راجان .

6 - Almqvist - Borje; Eyewitnesses at War,Volume 145,No.3(Winter) 1982/83, p 311 -314 .

7 - یادداشت صفی الله جان کریمی .

8 - یادداشت های صفی الله جان کریمی .