مولانا یعقوب چرخی حصاری، عارف طریقه "نقشبندیه" در قرن نهم هجری است که تربیت یافته "خواجه علاالدین" بود و مدتی را از محضر علمای بزرگ هرات و بخارا کسب فیض کرد. در دوشنبه، هنگامی که در شهر دوشنبه به سمت شرق حرکت می‌کنیم، پس از طی حدود 5 کیلومتر به جایی می‌رسیم که آرامگاه یکی از پیران اهل تصوف نقشبندیه (طریقتی که در آسیای مرکزی در گسترش اسلام تأثیرگذار بوده است) یعنی مولانا یعقوب چرخی در آن واقع است.
برای شناخت و آشنایی بیشتر مخاطبان گرامی خود در زیر به معرفی این عارف نقشبندیه و آرامگاه وی می‌پردازد؛
*زندگی نامه:
"یعقوب بن عثمان بن محمود بن محمد غزنوی چرخی" از مردم خراسان و از عارفان سده‌های هشتم و نهم هجری است.
مولانا یعقوب چرخی حصاری از اهالی چرخ بوده است سال تولد وی معلوم نیست، اما بنابر بررسی‌های نگارنده این گزارش، سال تولد وی بین سال‌های 757-762 ق می‌باشد. چرخ یکی از روستاهای بزرگ از توابع "لوگر" در افغانستان است و نیاکان وی در این روستا زندگی می‌کردند.
آنطور که از قرائن برمی‌آید، حیات علمی خواجه یعقوب از سفر به هرات شروع می‌شود. چرخی برای تحصیل علوم مدتی را در هرات مقیم خانقاه "خواجه عبدالله انصاری" بود و در 782 هجری از این شهر به بخارا عزیمت کرد.
سپس به مصر سفر کرد و به همراه "زین الدین ابوبکر خوافی"، شاگرد "مولانا شهاب الدین سیرامی" شد و سپس به بخارا بازگشت و در طریقه خواجگان، مرید "خواجه بهاالدین نقشبندیه" شد.
یعقوب چرخی پس از دریافت اجازه از خواجه نقشنبد، بخارا را ترک و نزد "علاالدین محمد بخاری" رفت و پس از وفات وی به ترویج طریقه نقشبندیه پرداخت.
پایه‌ریزی این طریقه در عهد غزنوی و موسس آن خواجه یوسف همدانی است. چون این طریقه را "خواجه بهاالدین محمد نقشبندی "بخارایی احیا کرد و جانی تازه گرفت به طریقه نقشبندی معروف شد.
پس از خواجه بهاالدین جانشینان او یعنی "خواجه علا الدین عطار" و "خواجه محمد عطار بخاری" و خواجه یعقوب چرخی در مسند آن بودند.
چرخی در 5 صفر 851 هجری در گذشت و آرامگاه وی در 5 کیلومتری دوشنبه پایتخت تاجیکستان در قریه "هلغتو" (ناحیه رودکی) قرار دارد.
برخی از اخلاف وی تا قرن 12 هجری در شبه قاره به سر می‌بردند. یکی از نبیره‌های او به نام "سید محمود" را "عبدالقادر بیدل دهلوی" دیده بود و یکی از نوادگان چرخی را در هندوستان "محمد هاشم کشمی"، تعلیم داده بود.
در کارنامه این عارف نقشبندی، آثاری برجای مانده که یکی از آنها تفسیر فارسی است که همواره مورد توجه مردم شبه قاره هند، افغانستان و آسیای مرکزی بوده است. این تفسیر تاکنون چندین بار در کابل، بمبئی و لاهور با چاپ سنگی انتشار یافته است.
از آثار وی می‌توان به رساله ابدالیه، رساله انسیه، تفسیر قرآن معروف به تفسیر یعقوب چرخی، شرح اسماالحسنی و نی‌نامه یا رساله نائیه ( در شرح عرفانی دیباچه مثنوی معنوی) اشاره کرد.
طبع شعری یعقوب چرخی در آثاری همچون نی‌نامه یا رساله نائیه و جمالیه: حورائیه ( در شرح یکی از رباعیات معروف شیخ ابوسعید ابوالخیر) نیز نمود یافته است.
از سرسبزی اطراف جاده‌ای که به سمت آرامگاه کشیده شده و شکل ساختمان‌ها، در ذهن بیننده شهرهای شمالی ایران، تداعی می‌شود.
به درب آرامگاه که می‌رسیم، سردر آن توجه‌مان را به خود جلب می‌کند که به خط زیبای فارسی نوشته شده است: " مسجد جامع مولانا یعقوب چرخی".
داخل این بنا، باغ با صفایی وجود دارد که چندین چنار تنومند نیز در آن دیده می‌شود و نکته جالب وجود درخت چنار تنومندی است که کاشت آن را به "مولانا جامی" منتسب می‌دانند.
در فضای بیرونی این مسجد بخش‌های مختلفی از جمله کتابخانه و وضوخانه وجود دارد. مقبره مولانا یعقوب چرخی در حاشیه این مسجد واقع شده که محل زیارت مردم شهر دوشنبه و اطراف بوده و در روزهای جمعه محل برگزاری نماز جمعه است.
در سقف و حاشیه دیوارهای مسجد، اسماالحسنی، آیه الکرسی و آیاتی دیگر از قرآن کریم دیده می‌شود.
همانطور که در فضای بیرونی این مسجد در حال حرکت بودیم، امام خطیب این مسجد را دیدیم. از مسجد و مقبره مولانا یعقوب چرخی از او سؤال کردیم.
امام خطیب مسجد مولانا یعقوب چرخی در گفت‌وگو با ما گفت که مولانا متولد روستای "چرخ" جمهوری اسلامی افغانستان در سال 1442 میلادی، یکی از مریدان بهاالدین بود که به امر اساتید و پیرهای خویش به وادی حصار کوچ کرد و تا آخر عمر در این جا باقی ماند.
وی با بیان این که ایشان در بین مردم به عنوان یک فرد اهل تصوف و عالم و یک شخصیت خیلی بزرگ معروف است، تصریح کرد که کتاب‌هایی از ایشان از جمله "نی‌نامه" و تفسیر قرآن کریم به زبان فارسی باقی مانده که در اینجا موجود است.
امام خطیب مسجد مولانا یعقوب چرخی همچنین با اشاره به این که وی دارای مریدان بسیاری بوده است، تصریح کرد که ایشان نه فقط در میان فارسی‌زبان‌ها، بلکه مردم غیر فارسی‌زبان نیز مورد احترام بوده و بیش از 500 سال است که مردم به امید زیارت به اینجا می‌آیند.
وی افزود: هر فردی که قصد سفر دارد یا از سفر بازگشته و بویژه در روزهای چهارشنبه مردم بیشتر برای زیارت به این مزار می‌آیند و دعا و فاتحه می‌خوانند.
امام خطیب مسجد مولانا یعقوب چرخی با بیان این که از وی شاگردان بسیاری در طریقت تصوف باقی مانده است که می‌توان "حاج احرار ولی" و داملا " عبدالرحیم خواجه " که در روستای "الاکا" فیض آباد مدفون است، اشاره کرد.
"عبدالقهار مراداف" یکی از زائران این مقبره که برای زیارت آمده بود با اشاره به اهمیت و محبوبیت مولانا یعقوب چرخی در میان مردم، گفت: بنده همیشه قبل و بعد از هر سفرم، مقبره حضرت را زیارت می‌کنم و امروز که سفر دارم ،آمدم تا قبل از آن، زیارت کنم.
وی افزود: هر کسی که نیت و آرزویی دارد، اگر در این جای پاک، از خداوند درخواست کند، حتما خداوند دعاهای وی را، مورد قبول قرار خواهد داد.
پیرمردی که بیش از 90 سال داشت و عصازنان به سوی مزار در حرکت بود، مولانا یعقوب چرخی را یکی از اولیا خدا معرفی کرد و از احترام مردم نسبت به این عارف سخن گفت.