مقدمه :
نویسنده: استاد شاه محمود محمود
ولسوالى خروار بین 68 درجه 41 دقیقه 36 ثانیه طول البلد شرقی و 33 درجه 33 دقیقه 58 ثانیه عرض البلد شمالی در ولایت لوگر موقعیت دارد . این ولسوالی در 50 کيلومترى جنوب پل علم موقعيت دارد .در 90 کیلومتری جنوب کابل و 40 کیلومتری شمال شرق غزنی افتاده است . که با ولايات غزنى ، پکتيا و ميدان وردک سرحد مشترک دارد، یا ساده ترگفت که شمالا" به غزنی و غربا" به زرمت و از جنوب به اصطلاح انگلیس ها به لوگر محاط است . انگلیس ها این بخش از لوگر را قسما" ( مملکت فقیر؟) نام داده که اسحله به اسانی از آنجا میگذرد صاحب منصب انگلیسی « اوترام » با سواره نظام و توپ های 9 پونده به ساحه خروار مارش نمود که ارتفاع آن بین 7500 تا 10000 فُت از سطح بحربلندی داشت .
همچنان راپور گریسباخ میرساند که موصوف در سال 1888 م از این جا دیدن کرده است . منطقه کوهستانی است که شکل بیضوی نامنظمی با خود گرفته است و مجموعه از کوتل ها آنرا احاطه نموده است . اب آن با دریای چرخ یکجا شده و یکی از شاخه های دریای لوگر را تشکیل میدهد . اب خروار از بلندی های خواجه انگور که در شمال شرق موقعیت دارد به طرف تنگی دوشاخ یا تنگی مولانا به چرخ میرسد . این آب هر چند تا حد زیادی برای مقاصد آبیاری استفاده می شود و به کانال های متعدد تقسیم شده است،به انهم هنوز حجم زیادی از آب وقتی که در نهایت از طریق تنگی جریان می یابد و به سطح پایین چرخ جریان دارد .
در نزدیکی گروهی از روستاهای « چالا خیل » آن زهکشی از « چاغی » در جنوب موجود میباشد به خصوص در ماه سرطان و اسد جریان اب به اندک میرسد .تپه ها و کوتل زیادی خروار را احاطه نموده است :
ازشمال : ذخاگک، پایدره، بی بی شیگهار، خارپرچک، آو خانه، کلان؛ اسپیدار؛ جوزار، دندان، خواجه انگور، التمور و اودکای.
از شرق : زاک و دهانه درنگ .
از جنوب: کوتی خیل، شینکی، زین تیگا؛ جلال؛ او دکادی ؛ گُربید؛ آرده و ستارنای.
از غرب : زنه خان؛ پینی، چندرای و پاکگ های .
راه شتر رو از طریق زنه خان و زین تیگ و دهن درنگ به خروار میرسد .
تعداد قريه هاى اين ولسوالى به 74 ميرسد ، خروار، و خارمرغ از بابت شکار مناطق مشهور اين ولسوالى شمره ميشود . کافر کوت منطقه ديگر تاريخى و باستانى اين ولايت است سابقه آن تا زمانه صدها سال قبل ميرسد . يک شهر باستانى نيز در اين منطقه کشف شده که مجسمه ها و ظروف طلا ، نقره و گچ از آن بدست آمده است . که نماینگر مدنیت بودایی - کوشانی است .
بند اب خروار از جمله چهار بند ولایت لوگر است . بند دومی در برکی برک بنام بند گرومبی و بند اب تاک در خوشی و بند سرخ آب در ولسوالی محمد آغه میباشد.
کار اعماربند خروار در سال 1973 م = 1352 هـ ش آغاز و در سال 1979 م = 1358 هـ ش به پایه اکمال رسید . اما انچه ارزو بود ؛ نسبت تجاوز اتحادشوروی وقت به افغانستان و جنگ های متداوم به ثمر نرسید .
قریه ها و قلعه های ولسوالی خراوار
با وجودیکه بخش بیشتر این قلعه ها و قریه در مبحث ولسوالی چرخ توضیح گردیده است . بنا" تکرار برخی از انها دراین جا خالی ازمفاد نمیباشد.
آو دکای ، اسپیدار، دندان ، خواجه انگور ، پنج پای ، جوزی خیل ، قلعه ملی خان ، بخشی کلا، قلعه عمرخان، ارزو خیل، موچی خیل، خواجه خیل یا معروف خیل، چالاک خیل، قلعه گودال، قلعه پاتک خیل ( شیخانه)، قلعه ملا گلزار، کاریز گل محمد، آپه خان خیل، قلعه بیگم، آزاک یا آزو خیل، مانی خیل، قلعه جلال، نایمه تال ، اورسوک، جوزی خیل، دینار، ایرگانه،چوغای، عوض خان، اسپیدار« جنوب غرب خروار»، سیرا کلا، شاهی، شیخان، گوربید، سنگ آب، محمودی کلا « در حدود 30 تا 36 قریه بین راه سنگ آب و رباط موقعیت دارد » ، رشید، ک.تل، امان، پخه گییا پشه گی ، کول سبز،خاوره، ارفان یا اورپان . تعداد خانه ها جمعا" به 1180 خانه میرسید . جمعیت ولسوالی خروار در سال 2006 میلادی، 26607 نفر اعلام شده است.
نوت : هموطنان عزیز آنچه که در این نوشته کمبود و اشتباه دیده میشود لطفا در تزیید و اصلاح آن بنویسید ضمنا" تقاضا برده میشود تا درمورد قلعه ها و قریه ها و جوی ها و آسیاب ها معلومات خویش را ضمیمه نماید .